ЦАГДААГИЙН АЛБАН ХААГЧИЙН ЁС ЗҮЙН ҮНДСЭН ЗАРЧМУУД

(1979 оны тавдугаар сарын 9 ний өдрийн Европын Холбооны Улсуудын Парламентийн 31дэх удаагийнээлжит чуулганы  690-р тогтоолоор батласан Цагдаагийн Тунхаглалын хэсгээс...,)

А. Цагдаагийн албан хаагчийн ёс зүй

1. Цагдаагийн албан хаагч нь иргэдийн эрхийг хүндэтгэх, хүчирхийлэл, адал балмад үйл тэргүүтэн хөнөөл учруулах үйлдлээс олон нийтийг хамгаалах зэрэг хуулиар заасан үүргийг хэрэгжүүлэх ёстой.  Энэ зүйл цагдаагийн албан хаагчийн эрхтэй нэгэн адил холбогдоно. Аливаа ардчилсан нийгмийн үндэс нь хуулийн засаглал юм. Цагдаагийн албан хаагчийн зорилго, үндсэн үүрэг нь хуулийг дээдлэх, чандлан сахиулах явдал болно.

2. Цагдаагийн албан хаагч бүр өөрийн үүргийг нэр төртэй, чин шударгаар, элдэв ялгаварлалгүй, эрхэмлэн хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Ялангуяа элдэв төрлийн авлигаас ангид байж эвлэрэшгүйгээр тэмцэх үүрэгтэй.

3. Нөхцөл байдлыг тооцож үзэхгүйгээр нийтээр нь шийтгэх, тамлан зовоох зэрэг хүнлэг бус, гутаан доромжилсон шинжтэй үйлдэл хийхийг хатуу хориглоно. Цагдаагийн албан хаагч бүр дээрх шинжийг агуулсан аливаа захирамж, тушаалыг биелүүлэхгүй байх үүрэгтэй.

4. Цагдаагийн албан хаагч даргын өгсөн тушаал зааврыг нэр төртэйгээр биелүүлэх үүрэгтэй ч хэрэв уг шийдвэр хууль зөрчсөн шинжтэй бол даган биелүүлэх ёсгүй.Энэ зүйл цагдаагийн бүх албан хаагчдад нэгэн адил хамаарна. Цагдаагийн байгууллага нь шатлан захирах хатуу сахилга бат дээр тулгуурлахын зэрэгцээ даргын өгсөн заавар тушаал гарсан даруйдаа хэрэгжиж байдаг онцлогтой. Хууль ёсыг чандлан сахих, хамгаалахад чиглэсэн аливаа заавар тушаалыг нэн даруй гүйцэтгэвэл зохино. Гэвч хууль зөрчсөн аливаа шийдвэрийг цагдаагийн ажилтан хэрэгжүүлэх ёсгүй. 

5. Цагдаагийн албан хаагч бүр хууль зөрчсөн үйлдлийг таслан зогсоох, ийм үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй. Хэрэв хууль зөрчсөн үйлдэл улс нийгэмд онц их хэмжээний хөнөөл учруулахаар бол цагдаагийн албан хаагч өөрт хуулиар олгогдсон бүхий л боломжоо ашиглан нэн даруй таслан зогсоох үүрэгтэй.

7. Хууль зөрчсөн заавар, тушаалыг хэрэгжүүлээгүй цагдаагийн албан хаагчид сахилгын шийтгэл оноох юм уу шүүхэд өгөхийг хориглоно. Хууль бус тушаалыг хэрэгжүүлээгүй цагдаагийн албан хаагчийг хийсэн үйлдлийнх нь төлөө шийтгэж үл болно. Энэхүү заалт нь дээд газрын тушаал шийдвэрийг түргэн шуурхай хэрэгжүүлэх зарчимтай үл зөрчилдөхийн зэрэгцээ аливаа тушаал шийдвэр хууль эрх зүй дээр үндэслэгдэх учиртайг илэрхийлнэ.

8. Цагдаагийн албан хаагч гэмт буруутай нь тогтоогдоогүй хүнийг саатуулах, дайчлан баривчлах, сэжиглэх, биед нь халдах үйлдэл огтоос хийж болохгүй бөгөөд ажил мэргэжилдээ шашин шүтлэг, улс төрийн үзэл бодлын үүднээс ялгаварлан хандахыг хориглоно.

9. Цагдаагийн албан хаагч бүр өөрийн үйлдсэн хууль ёсны болон хууль бус бүхий л үйл ажиллагаандаа биечлэн хариуцлага хүлээнэ.

10. Цагдаагийн албан хаагчид хамааралтай үйл ажиллагааны дүрэм журам тодорхой байх ёстой. Цагдаагийн албан хаагчийн үйлдэхүй болон эс үйлдэхүй эцсийн эцэст цагдаагийн байгууллагын удирдах ажилтнаас шууд хамаардаг. Тиймээс дээрх дүрэм журамд энэ тухай тодорохой зааж өгсөн байх ёстой.

11. Хууль тогтоомжид цагдаагийн албан хаагчийн үйл ажиллагааны үр дүнд үүсч болох аливаа хохирлын эсрэг хууль, эрх зүйн хамгаалалтын тогтолцоог суулгаж болно.

12. Цагдаагийн албан хаагч өөрийн ажил үүргийг хэрэгжүүлэх явцдаа хууль тогтоомжоор заасан зорилгоо ямагт ёсчлон биелүүлэх ба хууль тогтоомжийн хүрээнээс гадуур үйл ажиллагаа явуулж үл болно.

13. Цагдаагийн албан хаагч бүр тодорхой нөхцөлд зэвсэг хэрэглэж болох зааврыг хатуу чанд мөрдөж ажиллана.

14. Эмнэлэгийн тусламж, үйлчилгээ шаардлагатай этгээдийг дайчлан баривчлах тохиолдолд цагдаагийн албан хаагч эмнэлэгийн ажилтныг татан оролцуулах замаар шаардлагатай тусламж үйлчилгээг хүргэх ба уг этгээдийн амь нас, эрүүл мэндийг батлан сахина. Дайчлан баривчлах ажиллагаа эмнэлэгийн хяналт дор явагдаж байгаа нөхцөлд холбогдох эмч, ажилтны заавар зөвлөгөөг цагдаагийн ажилтан даган биелүүлэх үүрэгтэй.

15. Хэрэв хууль дүрэмд өөрөөр заагаагүй бол цагдаагийн албан хаагч ажил үүрэгтэй хамаарах материалын нууц байдлыг чандлан сахих үүрэгтэй.

16. Энэхүү тунхаглалд тусгасан шаардлагын хэрэгжүүлж буй цагдаагийн албан хаагч бүр үйлчилгээ үзүүлж буй олон нийтийн зүгээс эд материалын болон ёс суртахууны бодот дэмжлэг хүлээх бүрэн эрхтэй.

Цагдаа, олон нийтийн хооронд нөхөрсөг харилцаа тогтох нь туйлын чухал юм. Хэрэв нийгмийн зүгээс эд материалын болон ёс суртахууны дэмжлэг хангалттай төвшинд хүлээж эс чадваас цагдаагийн албан хаагч өөрт оногдсон ажил үүргээ иргэдийн хүсэл сонирхолд нийцүүлэн хэрэгжүүлж чадахгүй нь ойлгомжтой. Харамсалтай нь, НҮБ-ын гишүүн ихэнх улс орны хувьд цагдаа, олон нийтийн харилцаа улам бүр муудсаар байна. Энэ тунхаглал гарснаар нөхцөл байдал сайжирна гэж найдаж байна. 

ЭХ СУРВАЛЖ: Декларация о полиции \\ “Сборник документов Совета Европы в область защиты прав человека и борьбы с преступностью” М.: “Спарк”, 1998 г. стр. 131-134.

ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ Нямаагийн ОТГОНБАЯР 

МЭРГЭН САНАА АСААХ ХЭН БОЛОВЧ МӨХӨС ХҮНД ДАРААХ ЦАХИМ ХАЯГААР САНАЛ, ШҮҮМЖ ӨГВӨӨС ХҮҮШИЙН ГАЗАР ҮҮЛЭН ЧӨЛӨӨНИЙ НАР ҮЗЭХ МЭТ, УСГҮЙ ГАЗАР ХУР БОРОО ХАЙРЛАХ МЭТ СЭТГЭЛИЙН УГААС ЦЭНГЭН БАЯСАХ АЖААМ: nyamaew@gmail.com, goodnyamaev@gmail.com, otgonbayarnyamaa@rocketmail.com

OTGONBAYAR Nyamaa is a doctoral student (PhD) in Public Management at the School of Management at the National Academy of Governance & Management and regular lecturer ofPolitical Studies and Mongolian History at the Institute Preschool Education of the Mongolian State University of Education. He has an undergraduate degree in political studies from the National University of Mongolia (2003) and received a master’s degree in democracy and democratization from the National University of Mongolia (2005). He is the author or co-author of more than 20 articles and books. He taught at the University of Ulaanbaatar, Public Complex School HUMUUN and higher institute HANGAI. His general research interest is factor analysis administrative reform in developing countries.