ГЕРМАНЫ ОРОН НУТГИЙН ӨӨРӨӨ УДИРДАХ ЁСНЫ ОНОЛЧ РУДОЛЬФ ГЕРМАН ФРИДРИХ ГНЭЙСТ

Рудольф фон Гнэйст
ХэнрихРудольф ГерманФридрихфонГнэйст
Төрсөн он:	1816 оны наймдугаар сарын 13
Төрсөн газар:	Берлин хот
Бие барсан он:	1895 оны долдугаар сарын 22 (78 насандаа)
Бие барсан газар:	Берлин хот
Харъяалал:	Герман улс
Ш\У-ны хүрээ:	Хуульч, эрх зүйч
Ажил:	·         Гумбольдтын Нэрэмжит Берлиний Их Сургууль
Төгссөн сургууль:	·         Гумбольдтын Нэрэмжит Берлиний Их Сургууль

ХэнрихРудольф ГерманФридрихфонГнэйст (Гер. Heinrich Rudolf Hermann Friedrich von Gneist; 1816 оны наймдугаар сарын 13, Берлин хотноо — 1895 оны долдугаар сарын 22, мөн тэнд) — Пруссын Германы хуульч, эрх зүйч, улс төрийн зүтгэлтэн.

Амьдралын товчоон

Рудольф фон Гнэйст Эйслэблэнид дунд сургуулиа дүүргээд 1833 оноос Берлинд хууль цаазын ухаанаар суралцсан. Энд тэрээр «Эртний Берлин» нэрт оюутнуудын сайн дурын бүлгэмд элсэн оржээ.  1839 онд докторын зэрэг хамгаалсны сүүлээр Берлины Их Сургуулийн хууль цаазын факультетэд туслах багшаар томлигдож 1844 оноос төр эрх зүйн профессор болжээ. 1845 онд дэд профессор, 1858 онд тэргүүлэх профессор болсон.

Пруссын Германы танхим, рейхстагийн гишүүн байсан. Хотын зөвлөлийн гишүүнээр  (1845-1849 он тэрчлэн 1858-1875 онуудад) сонгогдож байсан. Гнэйст авгай 1867 оноос эхлэн Үндэсний либерал намын томоохон зүтгэлтнүүдийн нэг болсон. Тэрээр үзэл санааны хувьд Прусст эрх зүйт төрийг төлөвшүүлэх, бие даасан шүүхийн тогтолцоо бий болгох үзэл санааг асааж байв. Мөн бие даасан, өөртөө эзэрхэх засаг захиргааны нэгж бий болгохыг тууштай дэмжиж байлаа. Гнэйст Нийгмийн Бодлогын Холбоог үүсгэн байгуулж анхны ерөнхийлөгчөөр нь ажиллаж байв. 1888 онд тайжийн хэргэм хүртжээ.

Тэрээр Германы Хуульчдын Холбооны 7 (1868 он Гамбург), 9 (1871 он Штутгарт), 10 (1872 он Франкфурт-на-Майн), 11 (1873 он Ханновэри), 12 (1875 он Нюрнбэрг), 13 (1876 он Зальцбург), 14 (1878 он Йен), 16 (1882 он Кассэл), 17 (1884 он Вюрцбург), 18 (1886 он Висбадэн), 20 (1889 он Страсбург), 22 (1893 он Аугсбург) дах удаагийн чуулганы ерөнхийлөгчөөр ажилласан байдаг. Түүнээс өөр ямар ч хүн ингэж хүлээн зөвшөөрөгдөж байгаагүй юм.

1888 онд ажилчин ангид нийгмийн үйлчилгээг хүргэсний учир Любэк дах «Нийгмийн Ажлын Харилцан Туслалцах Нийгэмлэг»-ийн хүндэт гишүүн болов. Түүний биеийг Берлин дах Ариун Матфейн эртний оршуулгын газар нутаглуулжээ. 

ОНОЛ СУРГААЛ

Орон нутгийн өөрөө удирдах ёсны улсын салбарын удирдлагын онолын улс төрийн чиг хандлагыг Рудольф фон Гнэйст хөгжүүлсэн байдаг.

Орон нутгийн иргэдээс сонгогдсон хүмүүс ажил үүргээ хэрэгжүүлэх явцдаа түшмэл шинжийг өөртөө бий болгож оршин суугчдын тэдэнд өгсөн эрх мэдлийг эд хөрөнгө хураах, нэр хүндээ өсгөх тэргүүтэн амин хувийн эрх ашигт захируулан тулгуур зарчмаасаа гажиж хөнөөл болдог. Тиймээс орон нутгийн эрх мэдлийг оршин суугчдаас сонгогдсон тухайн нутаг орондоо нэр хүндтэй, эд хөрөнгө арвин сайн хүмүүст ацаглуулан үлдээвэл зохино. Чухам тэд л орон нутгийн удирдлага буюу өөрөө удирдах ёсыг төлөв түвшнээр, зангаргатай ёсчилж чадна гэж сургадагт Гнэйстийн улс төрийн онолын мөн чанар оршино.

Өөрөөр хэлбэл иргэдийн дотроос баян чинээлэг, нэр хүнд бүхий хүмүүсийг сонгон ажилуулах замаар нэр хүндэд суурилсан сайн дурын тогтолцоо төлөвшүүлэх хэрэгтэй гэж Гнэйст авгай үзжээ.Тэрээр онолын гол эш санаагаа Английн орон нутгийн өөрөө удирдах ёсны байгууллагын жишээн дээр гаргаж ирсэн байна. Гэвч түүний энэ мэт үзлийг олон нийт төдийлөн ойшоон авч үзээгүй юм.

ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ Нямаагийн ОТГОНБАЯР 

МЭРГЭН САНАА АСААХ ХЭН БОЛОВЧ МӨХӨС ХҮНД ДАРААХ ЦАХИМ ХАЯГААР САНАЛ, ШҮҮМЖ ӨГВӨӨС ХҮҮШИЙН ГАЗАР ҮҮЛЭН ЧӨЛӨӨНИЙ НАР ҮЗЭХ МЭТ, УСГҮЙ ГАЗАР ХУР БОРОО ХАЙРЛАХ МЭТ СЭТГЭЛИЙН УГААС ЦЭНГЭН БАЯСАХ АЖААМ: nyamaew@gmail.com, goodnyamaev@gmail.com, otgonbayarnyamaa@rocketmail.com

Политолог ОТГОНБАЯР Нямаев  (родился 13 июнь 1982) -Монгольский политолог, социолог, историк, философ, культуролог, переводчик и исследователь. Он закончил МонГУ со степенью магистра политических наук. С 2005 году ОТГОНБАЯР преподавал в Уланбаторском университетом,  потом перешёл на институт ХАНГАЙ. Сегодня преподаватель ОТГОНБАЯР Нямаев докторант в Академии Управление.

ЦАГДААГИЙН АЛБАН ХААГЧИЙН ЁС ЗҮЙН ҮНДСЭН ЗАРЧМУУД

(1979 оны тавдугаар сарын 9 ний өдрийн Европын Холбооны Улсуудын Парламентийн 31дэх удаагийнээлжит чуулганы  690-р тогтоолоор батласан Цагдаагийн Тунхаглалын хэсгээс...,)

А. Цагдаагийн албан хаагчийн ёс зүй

1. Цагдаагийн албан хаагч нь иргэдийн эрхийг хүндэтгэх, хүчирхийлэл, адал балмад үйл тэргүүтэн хөнөөл учруулах үйлдлээс олон нийтийг хамгаалах зэрэг хуулиар заасан үүргийг хэрэгжүүлэх ёстой.  Энэ зүйл цагдаагийн албан хаагчийн эрхтэй нэгэн адил холбогдоно. Аливаа ардчилсан нийгмийн үндэс нь хуулийн засаглал юм. Цагдаагийн албан хаагчийн зорилго, үндсэн үүрэг нь хуулийг дээдлэх, чандлан сахиулах явдал болно.

2. Цагдаагийн албан хаагч бүр өөрийн үүргийг нэр төртэй, чин шударгаар, элдэв ялгаварлалгүй, эрхэмлэн хэрэгжүүлэх үүрэгтэй. Ялангуяа элдэв төрлийн авлигаас ангид байж эвлэрэшгүйгээр тэмцэх үүрэгтэй.

3. Нөхцөл байдлыг тооцож үзэхгүйгээр нийтээр нь шийтгэх, тамлан зовоох зэрэг хүнлэг бус, гутаан доромжилсон шинжтэй үйлдэл хийхийг хатуу хориглоно. Цагдаагийн албан хаагч бүр дээрх шинжийг агуулсан аливаа захирамж, тушаалыг биелүүлэхгүй байх үүрэгтэй.

4. Цагдаагийн албан хаагч даргын өгсөн тушаал зааврыг нэр төртэйгээр биелүүлэх үүрэгтэй ч хэрэв уг шийдвэр хууль зөрчсөн шинжтэй бол даган биелүүлэх ёсгүй.Энэ зүйл цагдаагийн бүх албан хаагчдад нэгэн адил хамаарна. Цагдаагийн байгууллага нь шатлан захирах хатуу сахилга бат дээр тулгуурлахын зэрэгцээ даргын өгсөн заавар тушаал гарсан даруйдаа хэрэгжиж байдаг онцлогтой. Хууль ёсыг чандлан сахих, хамгаалахад чиглэсэн аливаа заавар тушаалыг нэн даруй гүйцэтгэвэл зохино. Гэвч хууль зөрчсөн аливаа шийдвэрийг цагдаагийн ажилтан хэрэгжүүлэх ёсгүй. 

5. Цагдаагийн албан хаагч бүр хууль зөрчсөн үйлдлийг таслан зогсоох, ийм үйлдлээс урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй. Хэрэв хууль зөрчсөн үйлдэл улс нийгэмд онц их хэмжээний хөнөөл учруулахаар бол цагдаагийн албан хаагч өөрт хуулиар олгогдсон бүхий л боломжоо ашиглан нэн даруй таслан зогсоох үүрэгтэй.

7. Хууль зөрчсөн заавар, тушаалыг хэрэгжүүлээгүй цагдаагийн албан хаагчид сахилгын шийтгэл оноох юм уу шүүхэд өгөхийг хориглоно. Хууль бус тушаалыг хэрэгжүүлээгүй цагдаагийн албан хаагчийг хийсэн үйлдлийнх нь төлөө шийтгэж үл болно. Энэхүү заалт нь дээд газрын тушаал шийдвэрийг түргэн шуурхай хэрэгжүүлэх зарчимтай үл зөрчилдөхийн зэрэгцээ аливаа тушаал шийдвэр хууль эрх зүй дээр үндэслэгдэх учиртайг илэрхийлнэ.

8. Цагдаагийн албан хаагч гэмт буруутай нь тогтоогдоогүй хүнийг саатуулах, дайчлан баривчлах, сэжиглэх, биед нь халдах үйлдэл огтоос хийж болохгүй бөгөөд ажил мэргэжилдээ шашин шүтлэг, улс төрийн үзэл бодлын үүднээс ялгаварлан хандахыг хориглоно.

9. Цагдаагийн албан хаагч бүр өөрийн үйлдсэн хууль ёсны болон хууль бус бүхий л үйл ажиллагаандаа биечлэн хариуцлага хүлээнэ.

10. Цагдаагийн албан хаагчид хамааралтай үйл ажиллагааны дүрэм журам тодорхой байх ёстой. Цагдаагийн албан хаагчийн үйлдэхүй болон эс үйлдэхүй эцсийн эцэст цагдаагийн байгууллагын удирдах ажилтнаас шууд хамаардаг. Тиймээс дээрх дүрэм журамд энэ тухай тодорохой зааж өгсөн байх ёстой.

11. Хууль тогтоомжид цагдаагийн албан хаагчийн үйл ажиллагааны үр дүнд үүсч болох аливаа хохирлын эсрэг хууль, эрх зүйн хамгаалалтын тогтолцоог суулгаж болно.

12. Цагдаагийн албан хаагч өөрийн ажил үүргийг хэрэгжүүлэх явцдаа хууль тогтоомжоор заасан зорилгоо ямагт ёсчлон биелүүлэх ба хууль тогтоомжийн хүрээнээс гадуур үйл ажиллагаа явуулж үл болно.

13. Цагдаагийн албан хаагч бүр тодорхой нөхцөлд зэвсэг хэрэглэж болох зааврыг хатуу чанд мөрдөж ажиллана.

14. Эмнэлэгийн тусламж, үйлчилгээ шаардлагатай этгээдийг дайчлан баривчлах тохиолдолд цагдаагийн албан хаагч эмнэлэгийн ажилтныг татан оролцуулах замаар шаардлагатай тусламж үйлчилгээг хүргэх ба уг этгээдийн амь нас, эрүүл мэндийг батлан сахина. Дайчлан баривчлах ажиллагаа эмнэлэгийн хяналт дор явагдаж байгаа нөхцөлд холбогдох эмч, ажилтны заавар зөвлөгөөг цагдаагийн ажилтан даган биелүүлэх үүрэгтэй.

15. Хэрэв хууль дүрэмд өөрөөр заагаагүй бол цагдаагийн албан хаагч ажил үүрэгтэй хамаарах материалын нууц байдлыг чандлан сахих үүрэгтэй.

16. Энэхүү тунхаглалд тусгасан шаардлагын хэрэгжүүлж буй цагдаагийн албан хаагч бүр үйлчилгээ үзүүлж буй олон нийтийн зүгээс эд материалын болон ёс суртахууны бодот дэмжлэг хүлээх бүрэн эрхтэй.

Цагдаа, олон нийтийн хооронд нөхөрсөг харилцаа тогтох нь туйлын чухал юм. Хэрэв нийгмийн зүгээс эд материалын болон ёс суртахууны дэмжлэг хангалттай төвшинд хүлээж эс чадваас цагдаагийн албан хаагч өөрт оногдсон ажил үүргээ иргэдийн хүсэл сонирхолд нийцүүлэн хэрэгжүүлж чадахгүй нь ойлгомжтой. Харамсалтай нь, НҮБ-ын гишүүн ихэнх улс орны хувьд цагдаа, олон нийтийн харилцаа улам бүр муудсаар байна. Энэ тунхаглал гарснаар нөхцөл байдал сайжирна гэж найдаж байна. 

ЭХ СУРВАЛЖ: Декларация о полиции \\ “Сборник документов Совета Европы в область защиты прав человека и борьбы с преступностью” М.: “Спарк”, 1998 г. стр. 131-134.

ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ Нямаагийн ОТГОНБАЯР 

МЭРГЭН САНАА АСААХ ХЭН БОЛОВЧ МӨХӨС ХҮНД ДАРААХ ЦАХИМ ХАЯГААР САНАЛ, ШҮҮМЖ ӨГВӨӨС ХҮҮШИЙН ГАЗАР ҮҮЛЭН ЧӨЛӨӨНИЙ НАР ҮЗЭХ МЭТ, УСГҮЙ ГАЗАР ХУР БОРОО ХАЙРЛАХ МЭТ СЭТГЭЛИЙН УГААС ЦЭНГЭН БАЯСАХ АЖААМ: nyamaew@gmail.com, goodnyamaev@gmail.com, otgonbayarnyamaa@rocketmail.com

OTGONBAYAR Nyamaa is a doctoral student (PhD) in Public Management at the School of Management at the National Academy of Governance & Management and regular lecturer ofPolitical Studies and Mongolian History at the Institute Preschool Education of the Mongolian State University of Education. He has an undergraduate degree in political studies from the National University of Mongolia (2003) and received a master’s degree in democracy and democratization from the National University of Mongolia (2005). He is the author or co-author of more than 20 articles and books. He taught at the University of Ulaanbaatar, Public Complex School HUMUUN and higher institute HANGAI. His general research interest is factor analysis administrative reform in developing countries.

ХАГАРХАЙ ЦОНХНЫ ОНОЛ (BROKEN WINDOWS THEORY)

1980-иад оны Нью-Йорк хот эрүүгийн гэмт хэрэгтнүүдийн диваажин байжээ. Өдөр бүр 1500 гаруй хүнд гэмт хэрэг үйлдэгддэг. Дунджаар нэг өдөрт 6-7 хүн алуулах нь ердийн үзэгдэл байв. Шөнө гудамжаар явах туйлын осолтой, өдөр метрогоор үйлчлүүлэхэд бүр ч хэцүү тийм л газар болжээ. Дээрэмчид, хулгайчид, зандалчид газар сайгүй үүрлэсэн аймшгийн хот байлаа. Хаа сайгүй эвгүй үнэр ханхалж, байшингийн хана, дээврээр дүүрэн бохир заваан үг сараачсан байна. Цагдаа нарын хувьд Нью-Йорк хот там байлаа.

Хот байгуулагдснаасаа хойш эрүүгийннөхцөл байдалингэтлээ хүндэрч байсангүй ээ.

Гэтэл 1990-иэд оны эхээр санаанд оромгүй өөрчлөлтүүд бий болж эхлэв. Хүнд гэмт хэргийн гаралтын тоо хагас хувиар буурч, хүний амь эрсдэх байдал 2\3 багасав. 90-иэд оны эцэс гэхэд метрод үйлдэгдэх гэмт хэргийн тоо 75%-иар буурчээ.

Ямар шалтгааны улмаас гэмт хэрэг ингэтлээ буурав аа? Үүнд юу нөлөөлсөн бэ?

Нийгмийн энэ үзэгдлийг «Хагархай цонхны онол»-оор тайлбарладаг. 

1982 оны гуравдугаар сард Америкийн алдарт социологич Жамэс Күинн Вильсон (James Q. Wilson, 1931-2012), Жорж Кэллинг (George L. Kelling) нар «The Atlantic Monthly» сэтгүүлд «Broken Windows: The Police and neighborhood safety» (Хагархай цонх: Цагдаагийн байгууллага ба улс орны аюулгүй байдал)(The Atlantic Monthly; March 1982; Volume 249, No. 3; pages 29-38.) нэртэй өгүүлэл нийтлүүлсэн байх бөгөөд чухам энэхүү бүтээлдээ хагархай цонхны онолыг анх удаа олон нийтэд таниулсан үзэл санааг тусгажээ.

Санаандгүй тохиолдлоор олон нийтийн эзэмшил газарт нэг байшингийн цонх хагарчээ. Эзэн тодорхойгүй учир хэн ч хариуцлага хүлээхгүй. Хэн ч дахин шиллэхгүй. Хэсэг хугацааны дараа хоёр дах, гурав дах байшингийн цонх хагарч болно. Эзэн тодорхойгүй учир мөн л хэн хариуцахгүй бас шиллэхгүй. Хотын нэг гудамжид хэд хэдэн байшингийн цонх дараалан хагарчээ. Ганц байшингийн цонх хагарахад хэний ч толгойд ямар ч бодол төрөхгүй. Харин хэд хэдэн байшингийн цонх хагарсан тохиолдолд хүмүүсийн уураг тархинд энэ газар хуулийн хэрэгжилт сул юм байна, үүнийг нь ашиглан гэм хэрэг үйлдэх, хүсэл сонирхлоо хангах сэдэл бий болдог. Ингэснээр гэмт хэргийн гаралт өсч хүн болгон гэмт хэрэгтэн болох орчин нөхцөл бүрддэг байна.

Үүнээс хэрхэн гарч болох вэ?

Аливаа гэмт хэргийг үйлдэгдсэн байдал, нийгэм, олон нийтэд учруулсан хохирлоор хэмжих нь утгагүй тэнэглэл болно. Учир нь гэмт хэрэг бол их ч байсан, бага ч байсан хууль зөрчсөн, олон нийтийн эсрэг чиглэсэн гэмт үйлдэл л байдаг. Тиймээс гэмт хэрэг үйлдсэн этгээдэд их, бага ялгалгүй хатуу чанга ял зэм оноож байх учиртай. Нөгөөтэйгүүр нийгмийн дотоодод сахилга батыг чангатгах хэрэгтэй. Хүмүүсийн тархинд гэмт хэргийн буруу сэдэл төрүүлэх нийгмийн үзэгдлүүдтэй, тэр дундаа граффиттай хатуу аргаар тэмцэх ёстой. Бас олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр ард олныг самуун, гэмт үйлд уриалан дуудсан өнгө аястай нэвтрүүлэг, кино цацахыг хоригло. Өөрөөр хэлбэл нийгмийг бүхэлд нь хянах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх үүргийг цагдаа, цагдаагийн байгууллагад бүрэн шилжүүлэх,  ингэснээр нийгэмд амгалан, аюулгүй байдал бий болно гэсэн санааг Ж. Вильсон, Ж. Кэллинг нар дэвшүүлжээ. Гэхдээ цагдаа, цагдаагийн байгууллагад нийгмийг бүхэлд нь хянах үүрэг шилжүүлэх үйл явцыг тэд informal social controls–ийн хүрээнд ойлгож байсан юм. Олон нийтийн албан бус хяналт гэдэг нь нэг хүний үйлдлийг нөгөө хүн, нэг гэр бүлийн харилцааг бусад гэр бүлүүд хянаж байх, шаардлага гарсан үед цагдаагийн байгууллагатай хамтран ажиллах үйл ажиллагааны хэлбэрийг хэлдэг. Өнөөдрийг хүртэл олон нийтийн албан бус хяналтын тогтолцоо АНУ тэргүүтэй Өрнөдийн орнуудад үр дүнтэй хэрэгжиж байна.

Хагархай цонхны онолыг нийгмийн амьдралд нэвтрүүлэх, хэвшүүлж мөрдүүлэх оролдлогын явцад Уильям Браттон (William J. Bratton) «тэг тэвчээрийн онол» (zero tolerance theory)-ыг бий болгосон байна.

Канадын социологич М. Гладуэлл хагархай цонхны онолыг дурдаад гэмт хэрэгтэн бий болоход зөвхөн удамшил, муу хүмүүжил төдийгүй бас орчин нөлөөлж болдог юм байна гэсэн дүгнэлт хийжээ.

2007-2008 оны хооронд Гронинхэйн Их Сургууль (University of Groningen)-ийн профессор Кэйс Кэйзэр тэргүүтэй Нидерландийн социологичид хагархай цонхны онолын үзэл санааг нийгмийн орчинд туршилтаар нотолсон байна. Эмх замбараагүй үйлдэл бүхэн нийгмийн эсрэг шинж чанартай зан төлөв (antisocial behavior)-ийг олон нийтийн дунд үүсгэж байдаг гэсэн санааг эдгээр эрдэмтэд гаргажээ.

Нью-Йорк хотын удирдлагууд үүссэн нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж үзээд хагархай цонхны онолын жүнхэн үзэл санааг нийгмийн практикт нэвтрүүлэх арга замыг санаачилсан байдаг. Энэ аргыг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх үүднээс хагархай цонхны онолыг түүчээлэн хөгжүүлэгч Жорж Кэллингийг Нью-Йорк хотын Зам Харилцааны Удирдах Газрын зөвлөхийн албанд томилжээ.

Ханан дээр элдэв зураг сараачих үзэгдэл (graffiti)-тэйшийдэмгий тэмцэл өрнүүлж, 1984-1990 онуудад хотын газар доорх хонгилийн хана, дээврийг бүрэн цэвэрлэсэн байна. Энэ үеийн цагдаагийн газрын дарга Дэвид Ганн (David L. Gunn) «Ханан дээр элдэв зүйл сараачих явдал (граффит) бол тогтолцооны сүйрлийн бэлгэ тэмдэг мөн. Аливаа байгууллагыг шинэчлэхийн урьд хамгийн түрүүнд граффиттай дайн зарлах хэрэгтэй. Хэрэв энэ тулаанд ялагдал хүлээвэл ямар ч сайхан шинэчлэлийн тухай яриад хэрэггүй» гэж бичиж байлаа. 

Ж. Кэллинг Нью-Йорк хотоос гадна Бостон, Лос-Анжелес хотуудын цагдаагийн байгууллагад зөвлөгөө өгөх болжээ.

1990 онд мөнөөхөн Уильям Браттоныг Нью-Йорк хотын Зам Харилцааны Удирдах Газрын даргаар томилсон байна. Ингэснээр хагархай цонхны онолын үзэл санааг хэрэгжүүлэх шинэ дараагийн үе шат эхэлжээ. 1993 онд Бүгд Найрамдах Намын Руди Жулиани (Rudy Giuliani)Браттоныг Цагдаагийн Газрын комиссараар томилж хагархай цонхны үзэл баримтлал дээр тулгуурлан Нью-Йорк хотын цагдаагийн байгууллагыг бүхэлд нь шинэчилсэн байна. Метроны тасалбарын үнэ төлөхөөс зайлсхийх (subway fare evasion), бүх нийтээрээ архинд донтох (public drinking), гудамж, талбайд бие засах (public urination), соёлын үнэт өвийг санаатайгаар хорлон сүйтгэх (cultural vandals), дурын өөрөө явагч тэргийг зогсоож мөнгө нэхэх (squeegee men)зэрэг нийгмийн гаж үзэгдлүүдийн эсрэг хатуу чанга хуулиудыг батлаж мөрдүүлсэн байдаг. Шинэчлэлийн явцад Нью-Йорк хотын цагдаагийн байгууллагын үйл ажиллагаанд хяналтын «зогсоо, асуу, шалга»(stop, question, and frisk) гэсэн зарчим бий болсон байна. Үр дүнд нь 2001 онд хийсэн Ж. Кэллинг, Уильям Соус (George Kelling and William Sous) нарын судалгаагаар Нью-Йорк хотын цагдаагийн байгууллагын шинэчлэл бүрэн үр дүнгээ өгч ирэх арван жилд гэмт хэргийн гаралт өнөөгийн төвшингөөсөө улам бүр буух магадлалтай байгаа нь тогтоогджээ.

Хагархай цонхны үзэл баримтлал дээр суурилсан Нью-Йорк хотын цагдаагийн байгууллагын шинэчлэл бүрэн үр дүнгээ өгч өнөөдөр энэ хот дэлхийн хамгийн аюул багатай газрын нэгд тооцогдох болжээ.

Нью-Йорк хотоос гадна АНУ болон Өрнөд Европын олон хотуудад тэрчлэн Мексик, Канад зэрэг орнуудад хагархай цонхны онол цагдаа, олон нийтийн харилцаанд амжилттай хэрэгжсээр байна.

Хагархай цонхны онолыг судлаачдын зүгээс цагдаагийн байгууллага олон нийтэд хүч түрсэн байдлаар хандах буруу хандлагын үүсгэдэг хэмээн шүүмжилдэг. Цагдаагийн байгууллага ёс зүйн хувьд ямар нэгэн хариуцлага хүлээх ёсгүй гэж үздэгээрээ хагархай цонхны онол нь «айдас» үзэл баримтлал (the concept of fear)-ын нэгэн хэсэг хэмээн тооцогддог. Ёс зүйтэй байна уу, үгүй юу гэдэг нь цагдаагийн байгууллагын ажлын бүтээмжийг харуулах үзүүлэлт биш бөгөөд үйлдэгдсэн гэмт хэрэгүүдтэй их, багыг ялгалгүй хатуу, чанга аргаар тэмцэхэд асуудлын мөн чанар оршино гэсэн санааг хагархай цонхны онолчид хөгжүүлдэг. 

Энэ үзэл баримтлал нийгмийн практикт үр дүнгээ өгч эхлэхийн хэрээр Европын орнуудын их, дээд сургуулиудад хагархай цонхны онолыг эрчимтэйгээр судлах болсон байна. Үүгээр ч үл барам төрийн захиргааны байгууллагуудын удирдлагын хүрээнд энэ онол дээр суурилсан шинэчлэлийн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх хэрэгтэй гэх үзэл санааны дэг сургууль (постмодернист чиглэл) төрийн захиргаа, удирдлагын ухаанд бий болжээ. Харамсалтай нь, манай орны хувьд энэ онол, үзэл баримтлалыг шинжлэх ухааны төвшинд судлах нь бүү хэл хүмүүн танин мэдэхүйн төвшин (Танин мэдэхүйн доод төвшинг Удирдлагын Академийн гэрган Ш. Түдэв авгайн зөвлөмжийн дагуу хүмүүн танин мэдэхүй хэмээн монголчлов, орчуулагчийн тайлал)-д ч нэг мөрчилж чадаагүй байна.

Өчүүхэн гол, горхиуд урсан нийлсээр үлэмж их далай, тэнгисийг цогцлоох нигуур буй. Мөхөс бичгийн хүн ёсыг додомдож, бичвэрийг цэглэв.

ЭХ СУРВАЛЖ: BROKEN WINDOWS THEORY \\ WWW.EN.WIKIPEDIA.ORG\WIKI\BROKEN_WINDOWS_THEORY

ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ Нямаагийн ОТГОНБАЯР

МЭРГЭН САНАА АСААХ ХЭН БОЛОВЧ МӨХӨС ХҮНД ДАРААХ ЦАХИМ ХАЯГААР САНАЛ, ШҮҮМЖ ӨГВӨӨС ХҮҮШИЙН ГАЗАР ҮҮЛЭН ЧӨЛӨӨНИЙ НАР ҮЗЭХ МЭТ, УСГҮЙ ГАЗАР ХУР БОРОО ХАЙРЛАХ МЭТ СЭТГЭЛИЙН УГААС ЦЭНГЭН БАЯСАХ АЖААМ: nyamaew@gmail.com, goodnyamaev@gmail.com, otgonbayarnyamaa@rocketmail.com

OTGONBAYAR Nyamaa is a doctoral student (PhD) in Public Management at the School of Management at the National Academy of Governance & Management and regular lecturer ofPolitical Studies and Mongolian History at the Institute Preschool Education of the Mongolian State University of Education. He has an undergraduate degree in political studies from the National University of Mongolia (2003) and received a master’s degree in democracy and democratization from the National University of Mongolia (2005). He is the author or co-author of more than 20 articles and books. He taught at the University of Ulaanbaatar, Public Complex School HUMUUN and higher institute HANGAI. His general research interest is factor analysis administrative reform in developing countries.