КОМПАНИЙН НЭР ХҮНДИЙН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ, ОНОЛ, ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

Компанийн нэр хүндийн тухай асуудлыг шинжлэх ухааны үндэстэйгээр судлах болсон нь харьцангуй сүүл үе буюу XX зууны 80-аад он болно. Компанийн нэр хүнд гэж чухам юуг хэлэх тухайд судлаачдын дунд нэгдсэн үзэл бодол өнөөг хүртэл төлөвшиж чадаагүй байна. Үүнтэй холбоотойгоор Сидней Их Сургуулийн профессор Грэхэм Робэрт Доулинг компанийн нэр хүндийн талаар 50 гаруй тодорхойлолт бий болсныг судалгаандаа дурджээ (Dowling, Defining and Measuring Corporate Reputations 2016). Тодруулж зарим нэг судлаачдын зүгээс гурван хэв загварт ангилж болохуйц 49 тодорхойлолт байгааг онцолсон байна (Barnett, M.L., Jermier J.M. & Lafferty B.A. 2006, 26).

Өрнө дахинд нэр түгсэн “Corporate Reputation Review” сэтгүүлийн эхний дугаарт Чарльз Фомбрун, Сеез ван Риэл нар “Компанийн нэр хүнд нь өөрөө маш өргөн хүрээтэй үзэгдэл юм. Гэвч түүний талаарх судалгаа туйлын хангалтгүй байна. Нэр хүнд хэрхэн төлөвшин тогтдог, юу нөлөөлдөг асуудал туйлын чухал. Харамсалтай нь, уг үзэгдлийг оновчтой тодоройлох явдал маш хангалтгүй байгааг дурдах хэрэгтэй” (Fombrun , C . J . & van Riel , C . B . M . 1997, 5) гэжээ.

Компанийн нэр хүнд гэж юуг хэлэх вэ?

Белорусийн Улсын Их Сургуулийн профессор И. В. Сидорская, аспирант С. О. Альшевская нарын үзсэнээр, компанийн нэр хүнд гэдэг нь урт хугацааны туршид компанийн зан үйл дээр суурилж бий болох үнэлэмж, материаллаг бус хөрөнгө мөн гэжээ (И. В. Сидорская, С. О. Алышская 2015, 72).

Нью-Йоркийн Их Сургуулийн профессор Чарльз Фомбрун судалгаандаа компанийн нэр хүндийг “байгууллагын өнгөрсөн болон ирээдүйн зан төлвийн магадлал дээр үндэслэн гадаад, дотоод сонирхогч талуудын зүгээс уг байгууллагад өгч буй ерөнхий үнэлгээ” гэж тодорхойлсон байна (Bombrun 1996, 72).

Борнмунт Их Сургуулийн профессор Том Уатсон компанийн нэр хүнд гэдэг нь “цаг хугацааны явцад сонирхогч талуудын тодорхойлсон бөгөөд байгууллагын зүгээс хэрэгжүүлж болохуйц урьдчилан төсөөлөгдсөн хоёр болон олон талт харилцаа, зан үйлийн нийлбэр цогцыг хэлнэ” гэж тодорхойлсон (Watson 2007, 372).

Ричард Ж. Варей “Нэр хүнд гэдэг нь компанийн төв байр юм уу маркетингийн төлөвлөлт эсвэл хувь хүний зан үйлээс үүдэлтэй зүйл биш юм. Энэ бол зар суртачилгаа муу байсан ч хүмүүсийн сэтгэл хөдлөлийн мэдрэмжийг ашиглаж болох сайтар боловсруулсан үнэлэмж юм. Нэр хүнд нь бизнесийн сонирхогч тал гэж үзэж болох хүмүүсийн үнэлэмж, үйл явцаар биежсэн туршлагаас үүдэлтэй” (Varey 2002, 139) гэж бичжээ.

Өмнө нэр дурдсан Грэхэм Робэрт Доулинг “Компанийн нэр хүнд гэдэг нь хүмүүсийн зүгээс сайшаан хүлээн зөвшөөрч буй байгууллагын дүр төрхийн талаарх үнэлгээ буюу эрхэмлэсэн үнэлэмж болно” хэмээн үзсэн байна (Dowling, Corporate reputations: Should you compete on yours? 2004, 19).

Английн судлаач Алан Топалян “Компаний нэр хүнд гэдэгт тухайлсан компанийн бодит үйл ажиллагаа, харилцааны шинж, дүр төрхийн талаар хэрэглэгчдэд бий болсон мэдрэмж, үзэл бодол, итгэл үнэмшлийн нийлбэрийг ойлгодог” гэж үзсэн (Topalian 1984, 55).

Лүнд Их Сургуулийн профессор Мац Алвессон “Компанийн нэр хүнд гэдэг нь харилцаа холбоо тогтоох юм уу олж авсан мэдээлэл дээрээ суурилж тодорхой нэг компанийн талаар нийгмийн бүлгүүдийн дотор үүсэж буй сэтгэгдлийг хэлнэ” (Alvesson 1990, 373-94) гэжээ.

Лондонгийн Брунэл Их Сургуулийн профессор Жон М. Т. Балмэр “Нэр хүнд гэдэг нь тодорхой хугацаанд бүрэлдэн бий болох байгууллагын амжилтын талаарх үзэл бодол мөн” (Balmer 1998, 971) гэжээ.

Алисон Ранкэн Фрост, Хрис Куук нар “Хэрэглэгчдэд төдийгүй бүх сонирхогч талд байх байгууллагын талаарх бодол санааг компанийн нэр хүнд гэнэ” (Frost, A. & Cooke, C. 1999, 23) гэжээ.

Дүгнэн үзэхэд судлаачид компанийн нэр хүндийн талаарх дээр дурдсан 49 тодорхойлолтыг нэр хүндийг нөөц, хөрөнгө, хүмүүсийн үнэлэмж, бодол санаа, ухамсар гэх гурван хандлагаар авч үзэж байгааг тогтоосон байна (Barnett, M.L., Jermier J.M. & Lafferty B.A. 2006). Үүнээс гадна компанийн нэр хүндийн талаарх тодорхойлолтыг дараах байдлаар ангилсан байна. Ангилалыг доорх хүснэгтээс үзнэ үү.

Хүснэгт 1. Компанийн нэр хүндийн талаарх тодорхойлолтын ангилал

№	Тодорхойлолтын төрөл	Тайлбар
1	Компанийн нэр хүндийн стейкхолдэр тодорхойлолт	Нэр хүндийг байгууллагын үйл ажиллагааны талаарх сонирхогч талын үзэл бодол гэж сургадаг.
2	Нэгтгэгч тодорхойлолт	Байгууллагын талаарх бүх сонирхогч талын төсөөлөл дээр суурилсан хөдөлмөрийн хамт олны хандлага гэж үздэг.
3	Харьцуулсан тодорхойлолт	Нэр хүнд нь зах зээл дээрх бусад оролцогчдоос ялгамж бүхий байгууллагын шинж чанарын талаарх үзэл санаа мөн гэж үзнэ.
4	Эерэг, сөрөг тодорхойлолт	Байгууллагын талаарх эерэг юм уу сөрөг үзэл бодол нь нэр хүнд гэж үзнэ.
5	Өөрчлөлтийг голлосон тодорхойлолт	Тодорхой цаг үед байх, цаг хугацаанаас хамаарч өөрчлөгдөх байгууллагын шинж бол нэр хүнд мөн гэж сургана.

Эх сурвалж: (Walker 2010, 357-87)

Дээр дурдсан тодорхойлолтоос хураангуйлан үзвэл компанийн нэр хүнд гэдгийг тухайлсан компанийн үйл ажиллагаа, чанар, хүртээмжийн тухай хүмүүсийн үнэлэлт, үзэл бодол, итгэл үнэмшил, хүлээлтийн нийлбэр цогцыг хэлнэ хэмээн ойлгож болох байна. Үүнээс гадна, компанийн нэр хүнд цаг хугацаа, тодорхой хүчин зүйлээс шалтгааж өөрчлөгдөж болдог байна. Судлаачдын үзсэнээр компанийн нэр хүндэд улс төрийн буюу хууль эрх зүйн, эдийн засгийн, нийгэм-соёлын, технологийн, өрсөлдөөний гэх мэт хүчин зүйлс нөлөөлж болдог байна.

Компанийн нэр хүндийн талаарх онол, үзэл баримтлал

Компанийн нэр хүндийн талаарх судалгаа харьцангуй сүүл үеэс хийгдэж эхэлсэн ч онол, үзэл баримтлалын хувьд дараах хэд хэдэн чиглэлээр салбарлан хөгжсөн. Үүнд:

·         Нөөцөд суурилсан онол;

·         Тоглоомын онол;

·         Институционал онол;

·         Дохиоллын онол;

·         Үүргийн онол;

·         Зардлын гүйлгээний онол.

Нөөцөд суурилсан онол: Компанийн хувьд стратегийн нөөц туйлын чухал байдаг. Стратегийн нөөц дахин давтагдашгүй, үнэ цэнэтэй, ховор шинж чанарыг өөртөө агуулна. Стратегийн нөөц бүхий компанийн хүчтэй тал нь зах зээлийн өрсөлдөөнд тогтвортой давуу байдлыг бий болгож чаддагт оршино. Нэр хүнд компанийн хувьд тогтвортой давуу байдлыг бий болгох стратегийн нөөц юм. Байгууллагын ашигт үйл ажиллагааг хангах учир нэр хүнд нь үнэ цэнэтэй нөөц мөн. Компанийн нэр хүнд санхүүгийн үзүүлэлтэд эерэгээр нөлөөлөх зүй тогтолтой. Компанийн нэр хүндийн нөөцөд суурилсан онол дээрх санааг чухалчлан сурталчилдаг байна.

Энэ үзэл санааг Америкийн эрдэмтэн Жэй Барней 1991 онд анх хөгжүүлсэн байдаг (Barnett, M.L., Jermier J.M. & Lafferty B.A. 2006).

Тоглоомын онол:  Компанийн нэр хүнд гэгч хариуцлагатай байх, ёс зүйтэй байх, ингэснээр нэр хүнд олох боломжийг тоглогч бүрт олгож байдгаараа онцлогтой. Хэн ч нэр хүндийг бий болгож болно. Нэр хүндийн түлхүүр нь хариуцлагатай, үр ашигтай, ёс суртахуунтай байхад оршино. Хэрэв энэ шинж компанийн үйл ажиллагаанаас арилбал тухайн компани нэр хүндээ алдаад зогсохгүй зах зээлээс бүрэн шахагдана. Өөрөөр хэлбэл, нэр хүндтэй байна гэдэг нь оршин тогтнохын суурь үндэс болдог байна (Barnett, M.L., Jermier J.M. & Lafferty B.A. 2006).

Институционал онол: Институционал орчин өөрөө байгууллагын дотоодод албан ёсны бүтэц төлөвшин хөгжихөд хүчтэй нөлөөлнө. Харин албан ёсны бүтэц нь байгууллагын тогтвортой байдалд эерэгээр нөлөөлнө. Тогтвортой байдал бий болсноор компанийн нэр хүнд төлөвших үндсэн хөрс суурь тогтоно гэж институционал онолд үздэг байна.

Дохиоллын онол: Компани сонирхогч талуудаас ирж буй мэдээлэлд дүн шинжилгээ хийх замаар байгууллагын нэр хүндийг бүтээж, хамгаалж, хадгалж байх ёстой. Компанийн нэр хүндийг үнэн чанартаа сонирхогч талуудаас ирэх дохиолол бүтээж байдаг гэж уг онолд үздэг байна (Barnett, M.L., Jermier J.M. & Lafferty B.A. 2006).

Үүргийн онол: Үүргийн онолын гол санаа нь компанийн нэр хүнд сонирхогч талуудын итгэл найдвар дээр суурилж бүрэлддэг гэж үздэг. Ингэхдээ нэр хүнд өмнөх үеийн зан үйлийн загварыг туршлагын замаар нэгтгэн дүгнэж үүсвэрлэнэ гэсэн санааг гаргадаг (Balmer 1998).

Зардлын гүйлгээний хэмнэлтийн онол: Нэр хүнд сайтай компанитай хамтран ажиллах, гэрээ хэлцэл байгуулах нь байгууллагын хувьд санхүүгийн сүйтгэлд эерэгээр нөлөөлж зардлыг бууруулна. Нөгөө талаас нэр хүнд бүхий компанитай хамтран ажилласнаар өөртөө нэр хүндийг бий болгож болно. Үйл ажиллагааны бүтээлч, үр ашигт байдлыг ч дээшлүүлдэг байна. Ингэхлээр нэр хүнд сайтай компанитай хамтран ажиллах, гэрээ байгуулах замаар үйл ажиллагааны үр ашигт чанарыг дээшлүүлээд зогсохгүй нэр хүндийг бий болгоно гэж үздэг байна (Barnett, M.L., Jermier J.M. & Lafferty B.A. 2006).

Эндээс дүгнэн үзвэл компанийн нэр хүндийн талаарх ойлголт нэг мөр болоогүйн зэрэгцээ нэг үзэгдэл, үйл явцыг олон талаас авч үзэх онолын хандлага ч харилцан адилгүй байгааг ойлгож болох байна.

ЭХ СУРВАЛЖИЙН ЖАГСААЛТ

Alvesson, M. 1990. "Organization: From substance to image?" Organization Studies 11.

Balmer, John M. T. 1998. "Corporate Identity And The Advent Of Corporate Marketing." Journal Of Marketing Management (No 14).

Barnett, M.L., Jermier J.M. & Lafferty B.A. 2006. "Сorporate reputation: the definitional Landscape." Сorporate reputation review Vol. 9 (1).

Bombrun, Charles J. 1996. Reputation: Realizing Value from the Corporate Image. Harvard : Harvard Business School Press.

Dowling, Grahame R. 2004. "Corporate reputations: Should you compete on yours?" California Management Review 46.

Dowling, Grahame R. 2016. "Defining and Measuring Corporate Reputations." European Management Review Vol. 13 (Issue 3).

Fombrun , C . J . & van Riel , C . B . M . 1997. "The reputational landscape." Corporate Reputation Review Vol. 1 (2).

Frost, A. & Cooke, C. 1999. "Brand vs. reputation." Communication World 16 (3).

Topalian, Alan. 1984. "Corporate Identity: Beyond The Visual Overstatements." International Journal Of Advertising 3 (1).

Varey, Richard J. 2002. Marketing communications : principles and practice. Abindgon: Routledge.

Walker, K. 2010. "A Systematic Review Of Corporate Reputation Literature: Definition, Measurement And Theory." Corporate Reputation Review 12 (4).

Watson, Tom. 2007. "Reputation and ethical behaviour in a crisis: predicting survival." Journal of Communication Management Vol. 11 (Issue 4).

И. В. Сидорская, С. О. Алышская. 2015. "Понятие корпоративной репутации и основные инструменты ее формирования." Веснік БДУ. Журналістыка Сер. 4 (№1).

БЭЛТГЭСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn

КОМПАНИЙН НИЙГМИЙН ХАРИУЦЛАГЫН ТУХАЙ ОЙЛГОЛТ, ОНОЛ, ҮЗЭЛ БАРИМТЛАЛ

 Компани юм уу корпорацийн тухай ойлголтыг нийгмээс саланги, тусгаар авч үзэх бололцоогүй юм. Учир нь компани юм уу корпорацийн үйл ажиллагааны өрнөл хөгжил, эсвэл бууралт, доройтол нийгэм, сонирхогч талуудын эрх ашиг, сонирхлоор нөхцөлдсөн байдаг. Бизнесийн байгууллага зөвхөн ашгийн төлөө ажиллах ёстой гэсэн ойлголт агуулга, хэлбэрийн хувьд цаг үедээ нийцэхээ байж, харин ёс суртахуунтай үйл ажиллагаа эрхлэх, ажилтантайгаа нээлттэй харилцах, хууль тогтоомжийг сахин биелүүлэх, нийгэмдээ хүлээн зөвшөөрөгдсөн байх зэргийг чухалчлах болжээ. Ингэснээр стратеги төлөвлөлт боловсруулах, түншлэгчдээ сонгох, брэнд хөгжүүлэлт хийх зэрэг бизнесийн салбарт амжилттай ажиллах нөхцөл бүрддэг байна.

Энэ мэт обьектив эрэлт, хэрэгцээнд тулгуурлан XX зууны эхэн болон дунд үеэс бизнесийн салбарынхан хууль тогтоомжийн хүрээнд үйл ажиллагаагаа эрхлэх төдийгүй нийгмийн талаар нэмэлт үүрэг хүлээх ёстой гэдгийг урхамсарлан ойлгох болжээ. Үүнтэй зэрэгцээд 60, 70-аад оны үед Өрнөдийн орнуудад иргэний нийгэм, байгаль орчныг хамгаалах хөдөлгөөн, хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалагчид зэрэг нийгмийн олон нийтийн зүгээс бизнесийн салбарт үйл ажиллагаа эрхлэгчид нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлах хэрэгтэй гэж үзэх болсноор компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголт төлөвшин аажимдаа сайн дурын үндсэн хэрэгжих хөрс бүрдсэн байна.

Америкийн нэр цолгорсон эдийн засагч, Клерментон болон Йова Их Сургуулийн профессор Ховард Ротмэн Боуэн (1908-1989 он) 1953 онд “Social Responsibilities for the Businessman” бүтээлдээ “компанийн нийгмийн хариуцлага” гэх ойлголтыг шинжлэх ухааны хэрэглээнд анх нэвтрүүлсэн байна. Тэрээр өөрийн үйл ажиллагаа, бодлого, шийдвэр, төлөвлөгөөний төлөө бизнес эрхлэгч хүн бүр нийгмийн өмнө хариуцлага хүлээх үүрэгтэй гэж үзсэн. Өөрөөр хэлбэл, өөрийн үйл ажиллагааны үр нөлөөг бизнес эрхлэгч хүн нийгмийн өмнө хүлээнэ гэдгийг онцолжээ (Bowen 2013). Энэ бол компанийн нийгмийн хариуцлагын талаарх анхны тодорхойлолт юм (Justyna Dyduch & Joanna Krasodomska 2017, 1).

Энэ үеэс компанийн нийгмийн хариуцлага гэж юуг хэлэх тухайд судлаачид янз бүрийн байр суурь илэрхийлсээр иржээ.

Ингэхэд компанийн нийгмийн хариуцлага гэж юуг хэлэх вэ?

Харвардын Бизнесийн Сургуулийн захирал Уоллс Б. Донхам (Wallace B. Donham) 1929 онд “Хэрвээ бид түүхийн хуудсыг сөхөн харвал бизнесийн байгууллага хэдэн зуун жилийн тэртээ үүссэн болохыг мэдэж болно. Гэвч бидний мэдэх бизнесийн байгууллага цоо шинэ зүйл юм. Учир нь бизнесийн байгууллагын үйл ажиллагаа дэлгэр хүрээг хамарч, түүний нөлөөлөл нийгэмд хүчтэй тусах болсон. Бизнесийн байгууллагын энэ өөрчлөлтийг хэрхэн удирдан зохицуулах вэ? Хариулт нь компанийн нийгмийн харицлага мөн” (BRASS Centre 2007) хэмээн бичиж байжээ. Өөрөөр хэлбэл, бид компанийн нийгмийн хариуцлага гэх ойлголтыг 1900 оноос өмнөх болон 1900 оноос өнөөг хүртэлх гэх хоёр үе шатын хүрээнд авч үзэх болсон (Asongu 2007). 1994 онд Ж. Элкингтон компанийн нийгмийн хариуцлагатай холбоотойгоор «triplebottomline» гэх ойлголтыг шинжлэх ухааны хэрэглээнд нэвтрүүлсэн байна. Харамсалтай нь, уг нэр томьёо монгол хэлнээ төдийлөн дэлгэр хэрэглэгдэж чадсангүй. Үндсэн санаа нь компани, аж ахуйн нэгж эдийн засагт ашиг бүтээж, амжилтад хүрэх түлхүүр нь эдийн засаг, байгаль орчин, нийгмийн салбарт «people, planet, profit» эрх ашгийг хангахад оршино үздэг байна (В. Я. Горфинкель, Н. В. Родионова 2019).

Одоогоос 4000 орчим жилийн өмнө эртний Хоёр мөрний улсын лугалье Яхрурум овгийн зургаа дахь хаан Хаммурабийн засагчлах бичигт орчин цагийн хэлээр компанийн нийгмийн хариуцлагатай хамаатуулж болох зохицуулалт орсон байдаг. Тухайлбал, барилга баригч болон аж ахуй эрхлэгч хэн боловч үйл ажиллагаа хөтлөн явуулахдаа газар орны иргэдийн эрх ашгийг чухалчлах учиртай. Эс бөгөөс гэм буруутай этгээдэд цавчин алах ял оноочлоно гэж заасан байдаг. Грекийн гүн ухаантан Аристотель нийгмийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулах үйл явцыг судлаад эдийн засгийн, хууль эрх зүйн, ёс зүйн гэсэн харилцааны гурван хүрээнд илэрч болохыг бүтээлдээ дурдсан байна (В. Я. Горфинкель, Н. В. Родионова 2019, 21, 22). Ромын эзэнт гүрний үед дайн, тулаанд нэрвэгдсэн ард, олныг энэрч тэтгэхийг бизнесийн байгууллагад хариуцуулж байсан баримт байна (BRASS Centre 2007). “Компанийн нийгмийн хариуцлага нэн эртний түүхэн улбаатай. Зуун зууны туршид бизнесийн байгууллагын зүгээс нийгэмд үзүүлсэн нөлөөллийн тухай баримт олон байдаг” (A. B. Carroll, Corporate social responsibility: Evolution of a definitional construct 1999).

Кэйт Дэвис, Робэрт Л. Бломстум нар “Юуны түрүүнд, нийгмийн хариуцлага нь нийгэмд үзүүлэх өөрийн үйлдэл, шийдвэрийн үр нөлөөг хүн тооцоолох үүргийг хэлнэ. Өөрийнх нь үйл ажиллагаа бусдын эрх ашгийг хөндсөн тохиолдолд бусдын эрэлт хэрэгцээ, ашиг сонирхлыг тооцон үзэж буй үйлдвэр эрхлэгчийг нийгмийн хариуцлагатай гэж үзэж болно. Мөн чанартаа, пүүсийн эдийн засгийн болон техникийн явцуу эрх ашгаас ангид ажиллахыг хэлнэ” (Davis, K., & Blomstrom, R. L. 1966) хэмээн нийгмийн хариуцлагыг тодорхойлсон байна. Кэйт Дэвисийн зүгээс өөрийн үзэл баримтлалыг 1967 онд дахин нягталж, “Бусдын эрх ашгийг хөндсөн тохиолдолд өөрийн үйлдлийн ёс суртахууны үр дагаврыг тооцоолдог байх нь нийгмийн хариуцлага мөн” (Davis Winter 1967, 46) гэж үзжээ. Кэйт Дэвис, Робэрт Л. Бломстум нарын судалгааны дүгнэлтэд тулгуурлан Кларэнс С. Уолтон бизнес эрхлэгчид нийгмийн өмнө хүлээсэн үүргээ үр дүнтэй хэрэгжүүлэх эсэх нь тухайн бизнес эрхлэгчдийн зүгээс эдийн засгийн харилцаанд амжилт гаргахад нөлөөлдөг. Иймд компанийн топ менежерүүд хүссэн, хүсээгүй нийгмийн хариуцлагыг чухалчилж үздэг шаардлагатайг онцолжээ (Walton 1967, 18).

Канзас Хотын Их Сургуулийн профессор Уильям Криттэндэн Фрэдэрик “Нийгмийн хариуцлага нь бизнес эрхлэгч этгээд нийгмийн зүгээс ирж буй хүлээлтэд нийцүүлж эдийн засгийн үйл ажиллагааг хяналттай явуулахыг хэлнэ. Энэ бол нийгэм-эдийн засгийн ерөнхий таатай нөхцөлийг бий болгох замаар үйлдвэрлэл, баялагийн хуваарилалт хийхдээ ашиглах эдийн засаг дахь үйлдвэрлэлийн арга хэрэгсэл юм. Нийгмийн хариуцлага нь эцсийн эцэст нийгмийн эдийн засгийн болон хүн хүчний нөөцөд хандах харилцаагаар тодорхойлогдох бөгөөд эдгээр нөөцийг хувь хүний юм уу бизнесийн байгууллагын явцуу эрх ашигт бус, нийт нийгмийн эрх ашигт нийцүүлж ашиглахад бэлэх байхыг хэлнэ” (Frederick 1960, 60) гэж тодорхойлжээ.

Йоллионсийн Их Сургуулийн профессор Жозэф В. МаГуайр “Нийгмийн хариуцлагын үзэл санаа нь компани эдийн засаг, хууль, эрх зүйн үүргээс гадна эдгээр үүргийн хүрээнд нийгмийн өмнө тодорхой хариуцлага хүлээдэг гэдэгт оршино” (McGuire 1963) гэжээ.

Цахим сүлжээнд Wikipedia компанийн нийгмийн хариуцлагын талаар нэлээд үндэслэлтэй тодорхойлолт гаргасан байдаг. Компанийн нийгмийн хариуцлага гэдэг нь “хэрэглэгч, ажил эрхлэгч, сонирхогч талууд, цаашлаад нийгэм, олон нийт, байгаль хамгаалагчид, тэдгээрийн үйлдэлд үйл ажиллагаагаа нийцүүлж явуулах компани, ялангуяа корпорацийн үүргийг хэлнэ” (Asongu 2007) гэжээ.

Жоржиа Их Сургуулийн профессор Арчи Б. Кэрролл “Бизнесийн нийгмийн хариуцлага нь тухайн цаг үед нийгмийн зүгээс байгууллагад хүлээлгэж буй эдийн засгийн, эрх зүйн, ёс суртахууны болон нэр хүндийн үүргийг хэлнэ” гэж тодорхойлсон (A. B. Carroll, A Three-Dimensional Conceptual Model of Corporate Performance 1979, 500). Үүний зэрэгцээ компанийн нийгмийн хариуцлагыг эдийн засгийн, хууль, эрх зүйн, ёс суртахууны, сайн үйлсийн гэх дөрвөн шаталсан хүрээнд авч үзсэн байна (A. B. Carroll, The Pyramid of Corporate Social Responsibility: Toward the Moral Management of Organizational Stakeholders 1991). Хариуцлагын суврагыг дараах зургаас харж болно.

Майкл Е. Портэр, Марк Р. Крэмер нар компанийн нийгмийн хариуцлагыг нийгмийн эрх ашигт нийцэж ажиллах гэдгээр ойлгосон байна (Michael E. Porter & Bark R. Kramer December 2006). Харин судлаач Лорд Холмэ, Ричард Уаттс нар компанийн нийгмийн хариуцлага гэдгийг “(….) ажиллах хүч, түүний гэр бүл, орон нутгийн, цаашлаад нийгмийн амьдралын чанарыг сайжруулж, эдийн засгийн хөгжилд хувь нэмрээ оруулах замаар ёс зүйтэй бизнес эрхлэх үүргийг (…) хэлнэ гэж тодорхойлжээ (Lord Holme & Richard Watts 2000). Тогтвортой Хөгжлийн Дэлхийн Бизнес Зөвлөлийн зүгээс “Бизнес үйл ажиллагаа болон хөгжилд ашигтайгаар ажилтан, түүний ар гэр, орон нутаг, цаашлаад нийгэмтэй харилцаж, эдийн засгийн тогтвортой хөгжилд хувь нэмрээ оруулах бизнесийн үүргийг ...” компанийн нийгмийн хариуцлага гэж үзсэн байна (SDU 2007). Их Британид суурилсан худалдааны бүлэглэл болох Захирлуудын Хүрээлэнгээс “Компанийн нийгмийн хариуцлага нь нийгэм, хүрээлэн буй орчинд үзүүлж буй нөлөөллийг удирдах эрх зүйн хүрээнд ажиллаж буй үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдэд хамараалтай юм. Нарийвчлан авч үзвэл байгууллагын зүгээс ажилтантайгаа, хэрэглэгч, түншүүдтэйгээ, нийгэм, хүрээлэн буй орчинтой харилцах харилцаагаар илэрч болно” (Lea 2002, 10) гэжээ.

Компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголт дээр дурдсанчлан XX зууны 50-аад оны үеэс бий болсон ч судалгааны түвшинд харьцангуй сүүлд төлөвшлөө олсон гэж үзэх үндэстэй. 80-аад оны сүүл үеэс судалгааны импакт фактор сэтгүүлд компанийн нийгмийн хариуцлагын судалгаанууд нийтлэгдэх болсон. Гэсэн ч үзэл баримтлалын хувьд сайтар томьёологдоогүй, нэгдсэн хэмжүүргүй байдал ихэнх судалгаанд ажиглагдаж байв. Майкл Хопкинсийн үзсэнээр 1990-ээд оны сүүл үеэс компанийн нийгмийн хариуцлагын судалгаа далайцтайгаар хөгжих болжээ (Hopkins 1997, 581–603). 2016 он хүртэлх хугацаанд нийтдээ 5885 судалгаа хийгдсэн байна (Annika Veh, Markus Göbel & Rick Vogel 2018, 315). Гэхдээ компанийн нэр хүнд болон нийгмийн хариуцлагын хамаарлыг тусгайлан судалсан тохиолдол туйлын ховор байна. Нэр хүнд тодорхойлох судалгаанд нийгмийн хариуцлага нь олон хувьсагчийн нэг төдийгөөр ашиглагдаж иржээ.

Энэ чиглэл дэх анхны дорвилог судалгааг Fortune дэлгүүрийн сүлжээ 1983 онд хийсэн байна. Уг судалгааны арга зүйг Жозэф В. МаГуайр боловсруулжээ.

Компанийн нийгмийн хариуцлагын судалгаанд нэгдсэн хэмжүүр боловсруулсан өөр нэг хүн бол Питтсбургийн Их Сургуулийн профессор Донна Ж. Вуд болно.

Юуны түрүүнд, компанийн нийгмийн хариуцлага гэдгийг тэрээр “(…) компанийн нийгмийн харилцааны хүрээнд төлөвшин бий болох нийгмийн хариу үйлдэл, бодлого, хөтөлбөр, нийгмийн хариуцлага, тэдгээрийн үр дүнгийн зарчмаас бүрдсэн тогтолцоо мөн” (Wood 1991, 693) гэж үзсэн байна.

“Компанийн нийгмийн хариуцлагын хөтөч” номонд компанийн нийгмийн хариуцлагыг дараах байдлаар тодорхойлсон байна. “Компанийн нийгмийн хариуцлага нь бизнесийн байгууллага, түүний үйл ажиллагаанд тулгуурлан орших нийгэм, эдийн засгийн тогтолцоо хоорондын харилцааг шинжлэх нэг арга юм. Тэрчлэн нийт нийгмийн өмнө хүлээх бизнесийн байгууллагын үүрэг нь компанийн нийгмийн хариуцлага болно. Дээрх үүргээ хэрэгжүүлж болох арга, бодлогыг мөн тодорхойлж өгдөг” гэжээ. Компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголтын хувьслыг дараах хүснэгтэд харуулав.

Хүснэгт 2. Компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголтын хувьсал

№	Үе шат	Компанийн нийгмийн хариуцлагын ойлголтын талаарх өөрчлөлт
1	1950-аад он	Нийгмийн өмнө хүлээх үүрэг
2	1960-аад он	Компани болон нийгмийн хоорондын харилцаа
3	1970-аад он	Сонирхогч талуудын татан оролцуулах, иргэдийн сайн сайхан байдал, нийгмийн эрх ашиг, “хөршийн” асуудлыг шийдвэрлэх, амьдралын чанарыг дээшлүүлэх, эдийн засгийн, хууль эрх зүйн, ёс суртахууны хариуцлага
4	1980-аад он	Сайн дурын шинжтэй, эдийн засгийн хувьд ашигтай, хууль дээдлэх, эдийн засгийн, эрх зүйн, ёс суртахууны, сайн дурын хариуцлага
5	1990-ээд он	Сонирхогч талуудыг татан оролцуулах, байгаль орчноо хамгаалах, хүн, дэлхий, ашиг гурвын нэгдлийн үзэл баримтлал
6	2000 оноос өнөөг хүртэл	Нийгмийн болон байгаль орчны зорилтын нэгдэл, сайн дурын шинж чанар, ёс суртахууны зан төлөв, эдийн засгийн хөгжил, амьдралын чанарыг сайжруулах, хүний эрхийг хангах, байгаль орчноо нөхөн сэргээх, авлигатай тэмцэх, ил тод, тунгалаг байдал

Эх сурвалж: (Нехода 2015, 94)

Эндээс дараах дүгнэлтийг хийж болох байна. Эдгээрт;

·         Компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголт нийгмийн обьектив хэрэгцээ, шаардлагын үр дүнд бий болсон;

·         Компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголт бизнесийн байгууллагын хөгжлийн үр дүн болж төлөвшсөн;

·         Компанийн нийгмийн хариуцлагын тухай ойлголт нь ашиг олох явцдаа нийгмийн олон талт эрх ашгийг хүдэтгэн үзэх, хэрэглэгчдийн эрэлт, хэрэгцээг тооцох, ёс суртахуунтай байх, хууль тогтоомжид тулгуурлаж үйл ажиллагаа эрхлэх, нийгмийн сайн сайхны төлөө ажиллах, байгаль, хүрээлэн буй орчноо хамгаалах, сөхөн сэргээх зэрэг цогц арга хэмжээ авахыг бизнесийн байгууллагаас шаарддаг байна.

Компанийн нийгмийн хариуцлагын онол, үзэл баримтлал

Компанийн нийгмийн хариуцлагын үзэл санаа XX зууны дунд үеэс өнөөг хүртэлх хугацаанд гурван үндсэн онол, үзэл баримтлалын хүрээнд хөгжиж ирсэн. Эдгээрт:

·         Компанийн нийгмийн хариуцлагын стейкхолдэр үзэл баримтлал;

·         Компанийн нийгмийн хариуцлагын сайн түншлэл үзэл баримтлал;

·         Компанийн тогтвортой байдлын үзэл баримтлал болно.

Стейкхолдэр үзэл санааны эх үүсвэр  нь XX зууны 30-аад оны үед тавигдсан байна. Тухайлбал, Америкийн эрдэмтэн Адольф Августус Бэрлэ, Е. Мэррик Додд нар стейкхолдэр онолын хүрээнд тодорхой саналууд дэвшүүлсэн байдаг. Бэрлэ компанийн удирдлага зөвхөн хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашигт үйлчлэх ёстой гэсэн бол Додд компанийн жинхэнэ зорилго нь хөлсний ажилчдыг аюулгүй ажлын байраар хангаж, хэрэглэгчдэд чанар сайтай бүтээгдэхүүн нийлүүлэхийн зэрэгцээ нийгмийн хөгжил, дэвшил, сайн сайхны төлөө хувь нэмрээ оруулахад оршино гэж үзжээ. Сүүлээр 1971 онд стейкхолдэр үзэл баримтлалыг тогтолцоот шинжтэйгээр Бэн Гуроны нэрэмжит Их Сургуулийн профессор, Дэлхийн Эдийн Засгийн Форумыг үндэслэгч Клаус Шваб «Moderne Unternehmensführung im Maschinenbau» бүтээлдээ хөгжүүлсэн байна. Тэрээр орчин үеийн компанийн удирдлага байгууллагаа хөгжүүлэхийн тулд зөвхөн хувьцаа эзэмшигчдийн төдийгүй компанийн үйл ажиллагаанд шууд болон шууд бусаар нөлөөлөгч бүх сонирхогч талын эрх ашгийг тооцон үздэг байх ёстой гэдгийг онцолжээ. Үүний дараагаар Америкийн судлаач Ян Митрофф 1983 онд Клаус Швабын үзэл санааг цаашид нарийвчлан дэлгэр утгаар хөгжүүлсэн байна (Phillips, Stakeholder Theory and Organizational Ethics 2003).

Орчин үед компанийн нийгмийн хариуцлагатай холбоотойгоор стейкхолдэр үзэл баримтлалыг шинэ шатанд гаргаж хөгжүүлсэн хүнийг Виржини Их Сургуулийн Бизнесийн Удирдлагын Дардэн Сургуулийн профессор Эдвард Фримэн гэж үздэг (Благов 2012, 110). 1984 онд «Стратеги удирдлага: Сонирхогч талуудын үүрэг» нэртэй бүтээлдээ Фримэн өөрийн санааг тусгасан байна. Юуны түрүүнд, тэрээр компанийн сонирхогч тал гэдгийг “(…) компанийн шийдвэр гарахад хүчтэй нөлөө үзүүлэгч юм уу шийдвэрт нөлөөлөл үзүүлэгч аливаа хувь хүн, бүлэг юм уу байгууллагыг” хэлнэ гэж тодорхойлсон байна (Freeman, Stakeholder Management: A Stakeholder Approach 1984, 25). Өмчтөн, хэрэглэгчид, хэрэглэгчдийн эрхийг хамгаалах бүлэг, өрсөлдөгчид, хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, ажилтан, сонирхлын бүлэг, байгаль орчин хамгаалагчид, засгийн газрын байгууллага, орон нутгийн албад бүгд компанийн сонирхогч тал юм. Сонирхогч талын тоо, олон янз байдлын өсөлт нь компанийн үйл ажиллагаанд шинэ хандлага бий болгоход хүргэдэг байна. Компанийн удирдлага сонирхогч талуудын өмнө хариуцлага хүлээнэ.

Хариуцлага хүлээхийн чанадын зорилго юунд оршино вэ?

Хариулт нь маш энгийн. Итгэмжлэгдэх болон хүлээн зөвшөөрөгдөх зарчим. Өөрөөр хэлбэл, Фримэн энэ хоёр зарчим компанийн үйл ажиллагаанд чухал нөлөөтэй гэж үзсэн байна. Харин компанийн нийгмийн хариуцлагыг байгууллагын шийдвэр гаргах түвшинд сонирхогч талуудын оролцоог хангах төдийгөөр ойлгосон байна (Freeman, Stakeholder Management: A Stakeholder Approach 1984, Freeman, The Politics of Stakeholder Theory: Some Future Directions 1994). Үүнээс гадна, Фримэн бизнесийг ёс суртахуунтай эрхлэх асуудлыг авч үзсэн байдаг. Хэдий чинээ бусдын, нийгмийн эрх ашгийг хөндөнө, тэр чинээгээр бизнесийн байгууллага үйл ажиллагаандаа ёс суртахууны хэм хэмжээг баримтлах учиртай гэжээ (Freeman, Business Ethics at the Millennium 2000).

Торонто Их Сургуулийн профессор, Компанийн Нийгмийн Хариуцлага Төвийн захирал М. Клеарксон компанийн сонирхогч талуудыг дараах хоёр үндсэн бүлэгт ангилсан байна. Үүнд:

·         Анхдагч сонирхогч тал. Энд хувьцаа эзэмшигч, хөрөнгө оруулагч, ажилтан, хэрэглэгчид, засгийн газрын болон орон нутгийн албад орно.

·         Шууд бус сонирхогч тал. Байгууллагын үйл ажиллагаанд шууд бусаар нөлөө үзүүлэгч хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, сонирхлын бүлгүүд орно.

Хэдийгээр судлаачдын зүгээс өргөн хүрээтэйгээр шүүмжлэх болсон ч стейкхолдэр үзэл баримтлалыг Жоржтаун Их Сургуулийн профессор Томас Доналдсон, Мэриландын Их Сургуулийн профессор Ли Е. Престон (Donaldson, T. & Preston, L. 1995), Техасын Технологийн Их Сургуулийн профессор Роналд К. Митчэлл, Бригхам Янг Их Сургуулийн профессор Брэдлей Р. Эгли, Хойд Йова Их Сургуулийн профессор Донна Ж. Вуд (Ronald K. Mitchell, Bradley R. Agle & Donna J. Wood 1997), Бристолын Их Сургуулийн профессор Андрей Лойд Фридмэн, Оксфордын Их Сургуулийн судлаач Саманта Милэс (Andrew L. Freidman & Samantha Miles 2002), Йорк Их Сургуулийн профессор Робэрт А. Филлипс (Phillips, Stakeholder Theory and A Principle of Fairness 2003) нар хөгжүүлсэн байна. Эдгээр судлаачид дотроос Т. Доналдсон, Престон нарын судалгаа ихээхэн онцлогтой. Сонирхогч талын үзэл баримтлалыг агуулгын хувьд нарийвчлан гурван түвшинд шинжилсэн байдаг.

Стейкхолдэр үзэл баримтлалын дараагаар гарч ирсэн өөр нэг онолын чиглэл нь компанийн нийгмийн хариуцлагын сайн түншлэл үзэл баримтлал юм. Анхлан АНУ-ын ерөнхийлөгч Билл Клинтон 1996 онд Компанийн шилдэг ажилтан (Corporate Citizenship) шагналыг бий болгож, таван шалгуураар уг шагналд нэр дэвшигчийг тодруулах болсон нь сайн түншлэл үзэл баримтлалын эхлэл байв (A. B. Carroll October 2003, 1).

Компани юуны түрүүнд, ёс суртахууны болон эрх зүйн хариуцлагатай байх ёстой. Үүний зэрэгцээ нийгмийн өмнө хөгжил, дэвшлийн болон хүрээлэн буй орчны хариуцлага үүрэглэнэ. Хэдий чинээ нийгмийн сайн сайхны төлөө, байгаль, тэрчлэн хүрээлэн буй орчноо хамгаалах, нөхөн сэргээхэд мөнгө зарцуулж ажиллана, төдий хэрээр байгууллагын ашигт шинж чанарт эерэгээр нөлөөлнө.

Ф. Марвис, Брэдлей Гуугинс нарын үзсэнээр компани нийгмийн хариуцлагатай сайн түншлэгч болохын тулд дараах таван үе шатыг дамжина. Үүнд:

·         Бүрэлдэгч үе;

·         Ажил хэрэг эхлүүлэх үе;

·         Санаачлах үе;

·         Нэгтгэгч үе;

·         Өөрчлөгч үе.

Бүрэлдэгч үе шатанд компанийн нийгмийн хариуцлагын сайн түншлэгчийн үйл ажиллагаа тодорхойгүй байна. Нөөц хомс байхын зэрэгцээ удирдлагын зүгээс нийгмийн хариуцлагын үйл ажиллагаа хэрэгжүүлэх сонирхолгүй байдаг. Эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, байгаль орчны стандарт журмыг мөрдөх боловч нийгэм, олон нийт, хүрээлэн буй орчны төлөө ажиллах нөөц, цаг хугацаа ч байдаггүй.

Ажил хэрэг эхлүүлэх үе шатанд байгууллагын зүгээс эрүүл мэнд, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, байгаль орчны стандарт журмыг мөрдөх, удирдлага, ажилчдыг үүнд татан оролцуулах ажил эхлэнэ. Үүний зэрэгцээ нийгэм, олон нийт, байгаль орчинд чиглэсэн үйл ажиллагаа явуулах компанийн бодлого тодорхойлогдож, энэ чиглэлд хувьцаа эзэмшигчидтэй уулзах, бусад байгууллагын туршлага судлах зэрэг ажил хийгдэнэ.

Санаачлах болон нэгтгэх үе шатанд байгууллагын зүгээс нийгэм, олон нийт, байгаль орчинд чиглэсэн үйл ажиллагаа идэвхжиж, бизнес зорилго, зорилттойгоо холбох болно.

Өөрчлөгч үе шатанд байгууллагын нийгэм, олон нийт, байгаль орчинд чиглэсэн үйл ажиллагаа байнгын шинж чанартай болж, бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ өргөжүүлэх, шинэ зах зээлд нэвтрэх, брэнд хөгжүүлэлт хийх, өргөжин тэлэх үйл явцын үүдлэг болно (Philip H. Mirvis & Bradley K. Googins January 2007, 104-26). Дээрх үе шатуудыг дараах зурагт харуулав.

Изабэл Миагнан, О. Фэррэл нарын үзсэнээр компани нийгмийн хариуцлагатай сайн түншлэгч байхын тулд эдийн засгийн, эрх зүйн, ёс суртахууны, санаачлагат сайн түншлэгч болох ёстой (Isabelle Maignan & O. C. Ferrell February 2000, 283-97).

Сайн түншлэлийн үзэл баримтлалын дараагаар гарч ирсэн хамгийн орчин үеийн онол бол компанийн тогтвортой байдлын онол юм. Уг үзэл баримтлалыг Америкийн бизнесийн удирдлагын зөвлөх Жон Элкингтон 1994 онд томьёолсон юм. Эдийн засгийн салбарт үр бүтээлтэй үйл ажиллагаа явуулахын тулд бизнес эрхлэгч эдийн засгийн үр ашгийг чухалчлаад зогсохгүй нийгмийн сайн сайхан байдал, байгаль орчноо хамгаалах, нөхөн сэргээх үйлсэд өөрийн хувь нэмрийг оруулах ёстой. Нийгмийн сайн сайхан байдал, байгаль орчны нөхөн сэргээлтэд идэвхтэй оролцоно гэдэг нь компанийн нэр хүндийг өсгөж, эдийн засгийн утгаараа үр ашигтай ажиллах, өсч хөгжих нөхцөл болдог байна (Elkington 1997).

ЭХ СУРВАЛЖИЙН ЖАГСААЛТ

Andrew L. Freidman & Samantha Miles. 2002. "Developing Stakeholder Theory." Journal of Management Studies Vol. 39 (No 1).

Annika Veh, Markus Göbel & Rick Vogel. 2018. "Corporate reputation in management research: a review of the literature and assessment of the concept." Business Research Vol. 12 (2).

Asongu, J. J. 2007. "The History of Corporate Social Responsibility." Journal of Business and Public Policy Vol. 1 (Issue 2).

Bowen, Hovard R. 2013. Social Responsibilities for Businessman. Iowa City: University of Iowa Press.

BRASS Centre. 2007. History of corporate social responsibility and sustainability. Accessed october 29, 2019. http://www. brass.cf. ac.uk/uploads/History_L3.pdf.

Carroll, A. B. 1979. "A Three-Dimensional Conceptual Model of Corporate Performance." Academy of Management Review Vol. 4 (No 4).

Carroll, A. B. 1999. "Corporate social responsibility: Evolution of a definitional construct." Business & Society Vol. 38 (3).

Carroll, A. B. 1991. "The Pyramid of Corporate Social Responsibility: Toward the Moral Management of Organizational Stakeholders." Business Horizons Vol. 34 (No 4).

Carroll, Archie B. October 2003. "The Four Faces of Corporate Citizenship." Business and Society Review Vol. 100 (1).

Davis, K. Winter 1967. "Understanding the social responsibility puzzle: What does the businessman owe to society?" Business Horizons 10.

Davis, K., & Blomstrom, R. L. 1966. Business and its environment. New York: McGrawHill.

Donaldson, T. & Preston, L. 1995. "The Stakeholder Theory of the Corporation: Concepts, Evidence, and Implications." Academy of Management Review 20.

Elkington, John. 1997. Cannibals With Forks: The Triple Bottom Line of 21st Century Business. Capstone: Oxford .

Frederick, W. C. 1960. "The growing concern over business responsibility." California Management Review 2.

Freeman, R. E. 1984. Stakeholder Management: A Stakeholder Approach. Marshfield, MA: Pitman Publishing.

Freeman, R. E. 2000. "Business Ethics at the Millennium." Business Ethics Quarterly Vol. 10 (N 1).

Freeman, R. E. 1994. "The Politics of Stakeholder Theory: Some Future Directions." Business Ethics Quarterly 4 (4).

Hopkins, M. 1997. "Defining indicators to assess socially responsible enterprises ." Futures (Vol. 29) No 7.

Isabelle Maignan & O. C. Ferrell. February 2000. "Measuring Corporate Citizenship in Two Countries: The Case of the United States and France." Journal of Business Ethics Vol. 23 (Issue 3).

Justyna Dyduch & Joanna Krasodomska. 2017. "Determinants of Corporate Social Responsibility Disclosure: An Empirical Study of Polish Listed Companies." Sustainability 9 (1934).

Lea, R. 2002. Corporate Social Responsibility: IoD Member Opinion Survey. The Institute of Directors, UK.

Lord Holme & Richard Watts. 2000. Corporate Social Responsibility; Good Business Sense. Geneva: World Business Council for Sustainable Development.

McGuire, Joseph W. 1963. Business and Society. New York: McGraw. Hill.

Michael E. Porter & Bark R. Kramer. December 2006. "Strategy and Society; The Link Between Competitive Advantage and Corporate Social Responsibility ." Harvard Business Review.

Philip H. Mirvis & Bradley K. Googins. January 2007. "Stages of Corporate Citizenship; A Developmental Framework." IEEE Engineering Management Review Vol. 34 (3).

Phillips, Robert A. 2003. "Stakeholder Theory and A Principle of Fairness." Business Ethics Quarterly Vol. 7 (1).

—. 2003. Stakeholder Theory and Organizational Ethics. San Francisco: Berrett-Koehler Publishers.

Ronald K. Mitchell, Bradley R. Agle & Donna J. Wood. 1997. "Toward a Theory of Stakeholder Identification and Salience: Defining the Principle of Who and What Really Counts." The Academy of Management Review Vol. 22 (No 4).

SDU. 2007. What is sustainable development? // The Sustainable Development Unit. Accessed October 29, 2019. http://www.sustainable-development. gov.uk/about/index.ht.

Walton, C. C. 1967. Corporate social responsibilities. Belmont, CA: Wadsworth.

Wood, Donna J. 1991. "Corporate Social Performance Revisited ." Academy of Management Review Vol. 16 (No 4).

Благов, Ю. Е. 2012. "Р. Эдвард Фримен и концепция заинтересованных сторон." Вестник С.-Петерб. ун-та. Сер. Менеджмент. Вып. 1.

В. Я. Горфинкель, Н. В. Родионова, ed. 2019. Корпоративная социальная ответственность: Учебник и практикум для академического бакалавриата. Москва: Юрайт.

Нехода, Е. В. 2015. "Корпоративная социальная ответственность: Проблемы измерения." Вестник РУДН, серия Экономика №4.

БЭЛТГЭСЭН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН НИЙТИЙН ЗАХИРГАА, УДИРДЛАГЫН БАГШ НЯМААГИЙН ОТГОНБАЯР

ЦАХИМ ШУУДАНГИЙН ХАЯГ: otgonbayar.n@etugen.edu.mn