THE HERITAGE FOUNDATION
LEADERSHIP FOR AMERICA
20 YEARS
ЭДИЙН
ЗАСГИЙН ХӨГЖИЛ, ДЭВШЛИЙГ ТЭТГЭХ ДЭЛХИЙН ЭДИЙН ЗАСГИЙН ЧӨЛӨӨТ БАЙДЛЫН ИНДЕКСИЙН ҮНЭЛГЭЭ 2014 ОН
(1995-2014
ОН)
Тэрри Миллэр (Terry Miller),
Энтони Б. Ким (Anthony B.
Kim), Ким Р. Холмэс
(Kim R. Holmes)
The
Heritage Foundation©2014
ӨВ САН БАЙГУУЛЛАГЫН ТУХАЙ
1973 оны хоёрдугаар сарын 16 нд АНУ-ын Вашингтон хотноо Paul Weyrich,Edwin Feulner,Joseph Coorsнар
Өв Сан байгууллагыг үндэслэжээ. Өнөөдөр энэ байгууллага дэлхийн 13 дах, АНУ-ын
7 дах том судалгааны байгууллагад тооцогдох болсон.
1995 оноос эхлэн Wall Street Journalсэтгүүлтэй хамтран дэлхийн эдийн засгийн эрх чөлөөний
индексийг жил бүр нийтлүүлэх болсон бөгөөд 2014 онд 20 дах жилдээ уг судалгааг
эрхлэн гаргажээ.Ташрамд өгүүлэхэд анхны судалгааг шинжээч Брайн Жонсон (Bryan T. Johnson), Томас Шейхе (Thomas P. Sheehy)
гардан хийсэн байдаг.
СУДАЛГААНЫ ТАЙЛАН
2014 оны дэлхийн эдийн засгийн эрх чөлөөний индексийн
судалгаанд нийтдээ зургаан тивийн 186 улс хамрагджээ. Улс орнуудын эдийн
засгийн эрх чөлөөг үнэлэхдээ дараах дөрвөн хэмжүүрийг шалгуур болгож авч үзсэн
байна. Үүнд:
·
Хууль
ёсыг удирдлага болгодог байдал (Rule of Law):
·
Засгийн
газрын данхайлт буюу төсвийн тэлэлт(Government Size):
·
Тогтмол
үр ашиг (Regulatory
Efficiency):
·
Нээлттэй
зах зээл (Open markets):
Дээрх хэмжүүрийг шалгуур болгохдоо улс орнуудыг эдийн
засгийн эрх чөлөөгөөр нь дараах зургаан төрөлд ангилжээ. Эдгээрт:
·
Эдийн
засгийн талаар бүрэн эрх чөлөөтэй (Free,
Score 80-100):
·
Эдийн
засгийн талаар харьцангуй эрх чөлөөтэй (Mostly
Free, Score 70-79,9):
·
Эдийн
засгийн хувьд дундаж эрх чөлөөтэй (Moderately
Free, Score 60-69,9):
·
Эдийн
засгийн хувьд бараг эрх чөлөөгүй (Mostly
Unfree, Score 50-59,9):
·
Эдийн
засгийн бүрэн эрх чөлөөгүй (Repressed,
Score 0-49,9):
·
Ангилалгүй
(Not
Ranked):
Хамгийн өндөр эрх чөлөөтэй орнуудад Хонконг, Сингапур,
Австрали, Швейцарь, Шинэ Зеланд, Канад улсууд багтжээ. Хойд Америкаас Канад,
Европиос Швейцарь, Ойрхи Дорнодоос Бахрейн, Латин Америкаас Чили, Ази тивээс
Хонконг, Африк тивээс Мавритан улс эдийн засгийн эрх чөлөөгөөрөө тэргүүлсэн
байна. Дэлхийн улс орнуудыг дээрх зургаан ангилалаар авч үзвэл Афганистан,
Ирак, Косово, Ливи, Лихтенштейн, Сомали, Судан, Сири зэрэг 8 улс ангилалгүй
буюу сөрөг тоон илэрхийлэлтэй орны жагсаалтад хамрагджээ. Үүнээс гадна 27 бүрэн
эрх чөлөөгүй, 61 бараг эрх чөлөөгүй, 56 дундаж эрх чөлөөтэй, 28 харьцангуй эрх
чөлөөтэй, 6 бүрэн эрх чөлөөтэй орон байна. Дэлхий дахинаа эдийн засгийн эрх
чөлөөний өсөлт өмнөх буюу 2013 оноос 0,7 хувиар, 1995 оны түвшингөөс 2,7 хувиар
ахиу байна. Дэлхийн нийт хүн амын 65% буюу 4,5 тэрбум хүн эдийн засгийн бүрэн эрх
чөлөөгүй бүс нутгуудад амьдарч байна. 186 улсаас 114 –д нь эдийн засгийн эрх
чөлөө саарсан бол Турк, Сингапур, Швед, Колумба, Польш тэргүүтэн 43 оронд эдийн
засгийн эрх чөлөө өссөн байна. Судалгаанаас үзэхэд сүүлийн таван жилд дэлхий
дахинаа эдийн засгийн эрх чөлөөний өсөлт тогтмол саармагжих хандлагатай болжээ.
Ангилал
|
Улсын нэр
|
Нийт оноо
|
Ангилал
|
Улсын нэр
|
Нийт оноо
|
1
|
Хонконг
|
90, 1
|
94
|
Намиби
|
59, 4
|
2
|
Сингапур
|
89, 4
|
95
|
Серби
|
59, 4
|
3
|
Австрали
|
82.0
|
96
|
Леван
|
59, 4
|
4
|
Швейцари
|
81, 6
|
97
|
Монгол
|
58, 9
|
5
|
Шинэ Зеланд
|
81, 2
|
98
|
Брукина Фасо
|
58, 9
|
6
|
Канад
|
80, 2
|
99
|
Фижи
|
58, 7
|
7
|
Чили
|
78, 7
|
100
|
Индонези
|
58, 5
|
8
|
Мавритан
|
76, 5
|
101
|
Босни Герцоговина
|
58, 4
|
9
|
Ирланд
|
76, 2
|
102
|
Никрагуа
|
58, 4
|
10
|
Дани
|
76, 1
|
103
|
Марокко
|
58, 3
|
11
|
Эстони
|
75, 9
|
104
|
Тонго
|
58, 2
|
12
|
АНУ
|
75, 5
|
105
|
Габон
|
57, 8
|
13
|
Бахрейн
|
75, 1
|
106
|
Танзани
|
57, 8
|
14
|
Нэгдсэн Вант Улс
|
74, 9
|
107
|
Коте Дэуар
|
57, 7
|
15
|
Нидерланд
|
74, 2
|
108
|
Кампучи
|
57, 4
|
16
|
Люксенбург
|
74, 2
|
109
|
Тунис
|
57, 3
|
17
|
Тайвань
|
73, 9
|
110
|
Молдав
|
57, 3
|
18
|
Герман
|
73, 4
|
111
|
Кени
|
57, 1
|
19
|
Финлянд
|
73, 4
|
112
|
Гондурас
|
57, 1
|
20
|
Швед
|
73, 1
|
113
|
Бенин
|
57, 1
|
21
|
Литва
|
73, 0
|
114
|
Бразил
|
56, 9
|
22
|
Гүрж
|
72, 6
|
115
|
Белиз
|
56, 7
|
23
|
Айсленд
|
72, 4
|
116
|
Бутан
|
56, 7
|
24
|
Австри
|
72, 4
|
117
|
Сейшелийн арлууд
|
56, 2
|
25
|
Япон
|
72, 4
|
118
|
Жибута
|
55, 9
|
26
|
Чехийн БНУ
|
72, 2
|
119
|
Грег
|
55, 7
|
27
|
Ботсвани
|
72, 0
|
120
|
Энэтхэг
|
55, 7
|
28
|
АНЭУ
|
71, 4
|
121
|
Гана
|
55, 7
|
29
|
Макао
|
71, 3
|
122
|
Мали
|
55, 5
|
30
|
Катар
|
71, 2
|
123
|
Йемени
|
55, 5
|
31
|
Өмнөд Солонгос
|
71, 2
|
124
|
Малави
|
55, 4
|
32
|
Норвеги
|
70, 9
|
125
|
Сенегал
|
55, 4
|
33
|
Ариун Луис
|
70, 7
|
126
|
Пакистан
|
55, 2
|
34
|
Коломба
|
70, 7
|
127
|
Нигер
|
55, 1
|
35
|
Бельги
|
69, 9
|
128
|
Мозамбик
|
55, 0
|
36
|
Багамын арлууд
|
69, 8
|
129
|
Нигери
|
54, 3
|
37
|
Малайз
|
69, 6
|
130
|
Суринами
|
54, 2
|
38
|
Уругвай
|
69, 3
|
131
|
Бангладеш
|
54, 1
|
39
|
Йордани
|
69, 2
|
132
|
Папау Шинэ Гвиней
|
53, 9
|
40
|
Бруней
|
69, 0
|
133
|
Гвиней
|
53, 5
|
41
|
Армени
|
68, 9
|
134
|
Мавритани
|
53, 2
|
42
|
Латви
|
68, 7
|
135
|
Египет
|
52, 9
|
43
|
Македони
|
68, 6
|
136
|
Камерун
|
52, 6
|
44
|
Израйль
|
68, 4
|
137
|
Хятад
|
52, 5
|
45
|
Барбадос
|
68, 3
|
138
|
Либери
|
52, 4
|
46
|
Кипр
|
67, 6
|
139
|
Тажикстан
|
52, 0
|
47
|
Перу
|
67, 4
|
140
|
ОХУ
|
51, 9
|
48
|
Оман
|
67, 4
|
141
|
Брунда
|
51, 4
|
49
|
Испани
|
67, 2
|
142
|
Коморын арлууд
|
51, 4
|
50
|
Польш
|
67, 0
|
143
|
Гвиней Бисау
|
51, 3
|
51
|
Унгар
|
67, 0
|
144
|
Лаос
|
51, 2
|
52
|
Гренадагийн арлууд
|
67, 0
|
145
|
Малдив
|
51, 0
|
53
|
Коста Рика
|
66, 9
|
146
|
Алжир
|
50, 8
|
54
|
Албани
|
66, 9
|
147
|
Ветьнам
|
50, 8
|
55
|
Мексик
|
66, 8
|
148
|
Сири Леон
|
50, 5
|
56
|
Ямайка
|
66, 7
|
149
|
Балба
|
50, 1
|
57
|
Словакийн БНУ
|
66, 4
|
150
|
Беларусь
|
50, 1
|
58
|
Мальта
|
66, 4
|
151
|
Эфиопи
|
50, 0
|
59
|
Эл Салвадор
|
66, 2
|
152
|
Того
|
49, 9
|
60
|
Копа Верди
|
66, 1
|
153
|
Микронези
|
49, 8
|
61
|
Болгар
|
65, 7
|
154
|
Лесоти
|
49, 5
|
62
|
Румын
|
65, 5
|
155
|
Украйн
|
49, 3
|
63
|
Домники
|
65, 2
|
156
|
Гаити
|
48, 9
|
64
|
Турк
|
64, 9
|
157
|
Сан Томи Присипи
|
48, 8
|
65
|
Раунда
|
64, 7
|
158
|
Боливи
|
48, 4
|
66
|
Гана
|
64, 2
|
159
|
Экватори
|
48, 0
|
67
|
Казахстан
|
63, 7
|
160
|
Ангол
|
47, 7
|
68
|
Монтонегро
|
63, 6
|
161
|
Төв Африкийн БНУ
|
46, 7
|
69
|
Португали
|
63, 5
|
162
|
Бирм
|
46, 5
|
70
|
Франц
|
63, 5
|
163
|
Узбекстан
|
46, 5
|
71
|
Панам
|
63, 4
|
164
|
Кирибати
|
46, 3
|
72
|
Тайланд
|
63, 3
|
165
|
Соломоны арлууд
|
46, 2
|
73
|
Тринанд Табого
|
62, 7
|
166
|
Аргентина
|
44, 6
|
74
|
Словени
|
62, 7
|
167
|
Чад
|
44, 5
|
75
|
Өмнөд Африк
|
62, 5
|
168
|
Экваторын Гвиней
|
44, 4
|
76
|
Кувейт
|
62, 3
|
169
|
БН Конго Улс
|
43, 7
|
77
|
Саудын Араб
|
62, 2
|
170
|
Зүүн Тимор
|
43, 2
|
78
|
Парагвай
|
62, 0
|
171
|
Туркменстан
|
42, 2
|
79
|
Мадагскар
|
61, 7
|
172
|
БНА Конго Улс
|
40, 6
|
80
|
Домниканы БНУ
|
61, 3
|
173
|
Иран
|
40, 3
|
81
|
Азербайжин
|
61, 3
|
174
|
Эртире
|
38, 5
|
82
|
Швейцарь
|
61, 2
|
175
|
Венеусвэл
|
36, 3
|
83
|
Гватемали
|
61, 2
|
176
|
Зимбаве
|
35, 5
|
84
|
Самао
|
61, 1
|
177
|
Куба
|
28, 7
|
85
|
Киргизийн БНУ
|
61, 1
|
178
|
Хойд Солонгос
|
1, 0
|
86
|
Итали
|
60, 9
|
179
|
Афганистан
|
Ангилалгүй
|
87
|
Кроати
|
60, 4
|
180
|
Ирак
|
Ангилалгүй
|
88
|
Замби
|
60, 4
|
181
|
Косово
|
Ангилалгүй
|
89
|
Филлиппин
|
60, 1
|
182
|
Ливи
|
Ангилалгүй
|
90
|
Шри Ланк
|
60, 0
|
183
|
Лихтенштейн
|
Ангилалгүй
|
91
|
Уганда
|
59, 9
|
184
|
Сомали
|
Ангилалгүй
|
92
|
Гамби
|
59, 5
|
185
|
Судан
|
Ангилалгүй
|
93
|
Ванаута
|
59, 5
|
186
|
Сири
|
Ангилалгүй
|
Мэдээллийн эх сурвалж: Highlights
of the 2014 Index of Economic Freedom
|| 18.01.2015.
www.heritage.org|index_of_economic_freedom.pdf
Нэг хүнд ноогдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн нь тухайн
улсын эдийн засгийн чөлөөт байдлыг тогтоох чухал хэмжүүр болдог байна. Чөлөөөт
эдийн засаг бүхий улсад нэг хүнд ноогдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн 45404 $
хүрдэг бол 37799 $-т хүрэхэд харьцангуй эрх чөлөөт, 16457 $ бол дундаж эрх чөлөөтэй, 5541$ болоход бараг эрх чөлөөгүй, 6231 $-т хүрэхэд эрх чөлөөгүй орон болох зүй тогтолтой гэдгийг
тогтоожээ. Эндээс нэг сонирхолтой зүйл ажиглагдаж байна. Бараг эрх чөлөөгүй
орныг бодвол огт эрх чөлөөгүй орнуудад нэг хүнд ноогдох дотоодын нийт
бүтээгдэхүүн тоон талаас бага зэрэг их байгааг ажиглаж болно.
Монгол улсын тухайд эдийн засгийн хүрээнд хийгдэх арга
хэмжээ төдийлөн үр дүнтэй байж чадахгүй байгааг энэ судалгаа нотлон харуулж
байна. 1990-иэд оны эхээр зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжин орж
нийгмийн өмчийг хувьд шилжүүлсэн, хувийн өмчийн харилцааг эрх зүйн хувьд бүрэн
баталгаажуулсан, уул уурхай, барилга, аялал жуулчлал түшиглэсэн үйлчилгээний
эдийн засгийг хөгжүүлэх болсон зэрэг олон тооны амжилтыг бүс нутаг, цаашлаад
хөгжиж буй орнуудын түвшинд түүчээлсэн ч макро түвшиндээ төдийлөн сайн нөлөө
үзүүлэхгүй байгааг энэ судалгаа харуулж байна. Монгол улс 186 орноос эдийн
засгийн эрх чөлөөгөөрөө 97-д орсон бол өмнөд хөрш БНХАУ 137-д, хойд хөрш ОХУ
140 дүгээр байрт тус бүр оржээ.
Мэдээллийн эх сурвалж: Highlights
of the 2014 Index of Economic Freedom
|| 18.01.2015.
www.heritage.org|index_of_economic_freedom.pdf
ЭНЭХҮҮ БИЧВЭРИЙГ МОНГОЛЧИЛСОН: ЭТҮГЭН ИХ СУРГУУЛИЙН БАГШ, УЛС ТӨР СУДЛААЧ, УДИРДЛАГЫН АКАДЕМИЙН ДОКТОРАНТ Нямаагийн ОТГОНБАЯР
МЭРГЭН САНАА АСААХ ХЭН БОЛОВЧ МӨХӨС ХҮНД
ДАРААХ ЦАХИМ ХАЯГААР САНАЛ, ШҮҮМЖ ӨГВӨӨС ХҮҮШИЙН ГАЗАР ҮҮЛЭН ЧӨЛӨӨНИЙ НАР ҮЗЭХ
МЭТ, УСГҮЙ ГАЗАР ХУР БОРОО ХАЙРЛАХ МЭТ СЭТГЭЛИЙН УГААС ЦЭНГЭН БАЯСАХ АЖААМ: nyamaew@gmail.com, goodnyamaev@gmail.com, otgonbayarnyamaa@rocketmail.com
OTGONBAYAR Nyamaais
a doctoral student (Ph.D) in Public Management at the School of Management at the
Academy of Management and regular lecturer ofPolitical Studies and Mongolian
History at the Institute Preschool Education of the Mongolian State University
of Education. He has an undergraduate degree in political science from the
National University of Mongolia (2003) and received a master’s degree from the
National University of Mongolia in democracy and democratization (2005). He is
the author or co-author of more than 20 articles and books. He taught
at the University of Ulaanbaatar, higher
institute HANGAIand Public Complex
School HUMUUN. His research interest
is factor analysis administrative reform in Mongolia.
